فکرشهر: عضو پیوسته فرهنگستان علوم ضمن تشریح رابطه انسان و محیط زیست، بحران محیط زیست را یک بحران اخلاقی دانست و گفت: طبیعت یک فضای الهی و قدسی است و انسان نیز باید حافظ خوبی‌ها و طهارت زمین باشد.
به گزارش فکرشهر به نقل از ایسنا، آیت‌الله دکتر مصطفی محقق‌داماد در درس گفتار اخلاق و محیط زیست که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد، با بیان اینکه استفاده از تعبیر بحران محیط زیست به یک قرن هم نمی‌رسد، اظهارکرد: این بحران با ظهور مدرنیته آغاز شده و امروز به اوج خود رسیده است. تا پیش از مدرنیته، انسان خودش را جزئی کوچک از جهان می‌دانست، در حالی که اکنون در تقابل با آن قرار دارد.
وی در همین زمینه به رابطه انسان مدرن با طبیعت پرداخت و گفت: بشر قبلا طبیعت را به منزله مادر مهربان خود در نظر می‌گرفت و از آن ارتزاق می‌کرد، این در حالی است که بشر امروزی بر مبنای اندیشه، انسان محوری، اراده و عقل خود را محور تلقی کرده و براساس آن منفعت‌طلبی را نیز اصل بهره‌برداری از طبیعت قرار داده است؛ بدین ترتیب تا آن‌جا که اقتضای منفعتش باشد در طبیعت استیلا پیدا می‌کند.
عضو پیوسته فرهنگستان علوم با اشاره به اینکه هر یک از کنوانسیون‌های جهانی در رابطه با بحران محیط زیست از دید یک تخصص خاص به این مسئله نگریسته‌اند، تشریح کرد: هیچ یک از آن‌ها به ریشه عمیق و فلسفی این پدیده نپرداخته‌اند.
محقق‌داماد با اشاره به مقاله، "ریشه‌های تاریخی بحران زیست‌محیطی ما" اثر لین وایت در مجله ساینس، توضیح داد: نویسنده در این مقاله سرمنشاء این بحران را دو دین الهی یهودیت و مسیحیت دانسته است؛ چرا که این دو، بشر را به اصطلاح لوس کرده و چنین القا کرده‌اند که جهان از آن بشر است و او می‌تواند تا آن‌جا که باید از آن بهره‌برداری کند.
وی سپس به کتاب "بشر و جهان طبیعی؛ تاریخ حساسیت مدرن" کیث توماس اشاره کرده و گفت: در این کتاب نیز نه تنها مقاله قبلی تایید شده، بلکه اسلام نیز در زمره همین ادیان آمده است.
رئیس گروه حقوق دانشگاه شهید بهشتی ضمن انتقاد از عدم تسلط جامع نویسندگان غربی بر قرآن و صرف تاکید بر چند آیه با این مضمون که زمین و آسمان‌ها برای بشر آفریده شده است، تصریح کرد: برای نقد این دیدگاه باید بر دانش الهیات مسلط باشیم، این در حالی است که در جامعه ما کمتر به الهیات به عنوان یک دانش نگاه شده، اما باید گفت که وسیع‌ترین و عمیق‌ترین دانش الهیات است.
محقق‌داماد با بیان اینکه برای فهم نظر اسلام و الهیات اسلامی درباره محیط زیست باید به سه ضلع خدا، انسان و جهان پرداخته شود، تشریح کرد: باید این سؤالات را مطرح کرد که خداوند یعنی چه؟ رابطه خدا با جهان چگونه است؟ جهان چگونه به خدا مربوط می‌شود؟
وی تأکید کرد: مسئله اصلی در مورد خدا، اثبات آفریدگار بودن خداوند نیست، بلکه باید دید نقش او در این جهان چیست یا به عبارتی جهان چگونه به خداوند مربوط می‌شود.
عضو پیوسته فرهنگستان علوم با اعلام این که نخستین کسی که این سؤال برایش مطرح شده، امام محمد غزالی است، اظهارکرد: در صفحات اول کتاب کیمیای سعادت چنین آمده که اگر خداوند در قالب جسم به روی زمین می‌آمد در قالب انسان نمودار می‌شد.
محقق‌داماد تشریح کرد: جان ما در همه جای بدن ما است، روزی از آن جدا می‌شود، اما همچنان باقی می‌ماند. طبق تشریح غزالی، رابطه خداوند با جهان نیز همچون رابطه جان با بدن است؛ پروردگار (بلاتشبیه) جان جانان این جهان است.
زمین تبعیدگاه بشر است یا باید آن را آباد کرد؟
وی سپس به ضلع انسان پرداخت و با اشاره به اینکه بر طبق آموزه‌های مسیحی زمین تبعیدگاه بشر است، تصریح کرد: در قرآن چنین آمده که توبه بشر در بهشت پذیرفته شده و او برای آباد نگاه داشتن زمین آمده تا حافظ خوبی‌ها و طهارت آن باشد.
عضو پیوسته فرهنگستان علوم بشر را خلیفه زمین و نمونه خداوند در زمین نامید و گفت: هر بشری به سهم خود یک آفریدگار است، وظیفه سلبی او فاسد نکردن زمین و وظیفه ایجابی او، آباد کردن آن است.
محقق‌داماد خاطرنشان کرد: ادبیات اسلامی دو مام برای بشر قائل شده است؛ یکی مادر اوست و دیگری سرزمینی است که در آن زندگی می‌کند. این رابطه، رابطه تسخیری است، اما باید بر مبنای عشق باشد.
وی در ادامه به ضلع جهان طبیعت پرداخت و توضیح داد: اجزای طبیعت، آیت‌الله شناخته شده و به یک معنا نشانه هستند، این در حالی است که آیه به معنای نمود بوده و هر نمود، بودی دارد که شما قائل به درک آن نیستید.
رئیس گروه حقوق دانشگاه شهید بهشتی طبیعت را فضای الهی و قدسی توصیف کرد و خاطرنشان کرد: هیچ چیز از فضای الهی بیرون نیست، هیچ جایی نیست که از هستی خالی باشد؛ ما محاط به خداوند هستیم.
محقق‌داماد همچنین سوگند به مظاهر طبیعت در قرآن را یادآور شد و افزود: این موضوع تذکار عجیبی است که برای نخستین بار در قرآن آمده؛ بدین ترتیب تمام مظاهر طبیعت، بعد قدسی پیدا می‌کند. طبیعت آیینه نیست، بلکه نمود حق است.
وی در همین زمینه به سوره زلزال و کیفر طبیعی اشاره کرد و گفت: از بشر خواسته شده که بداند چنانچه زمین را فاسد و آلوده کند، خود زمین او را مجازات می‌کند. زمین همچون مادری است که روزی به ظلمی که به او شده، اقرار می‌کند؛ آن روز می‌تواند قیامت باشد، اما به آن از دید دنیوی هم می‌توان نگاه کرد.
عضو پیوسته فرهنگستان علوم سوره الرحمن را آیاتی مربوط به محیط زیست دانست و با توضیح اینکه جهان در حال سیر الی‌الله است، تاکید کرد: حقیقت و واقعیت این جهان و آنچه باقی می‌ماند، وجه‌الربط است.
محقق‌داماد ادامه داد: خداوند صدای خود را از طریق قرآن به ما می‌رساند. هوایی که تنفس می‌کنیم، مقدس و نمود حق است و نباید آن را آلوده کرد؛ آب را نیز همین‌طور.
وی صفات خداوند از جمله رحمان و رحیم را همراه با ذات آن توصیف و خاطرنشان کرد: خداوند، یعنی رحمت و دوستی، یعنی حیات، وجود ما نیز مقابل وجود خدا نیست، بلکه نمودی از آن است.
عضو پیوسته فرهنگستان علوم در پایان با بیان اینکه به اندازه مهربانی خداوند در ما نیز دمیده شده است، گفت: بنده رحمان کسی است که با زمین دشمنی ندارد، آن‌هایی که با خودشان صلح کرده‌اند با زمین و طبیعت نیز مهربان‌اند.
