کودکان بی دفاع درفضای مجازی: من لایک نمی‌خواهم

فکرشهر:  هنگامی که صفحه شبکه‌های اجتماعی را باز می‌کنیم، پر است از عکس کودکانی که شاید خود نخواهند یا ندانند اما انتخاب با آنها نبوده و تصمیم را والدینی گرفته‌اند که گاه از روی ناآگاهی از پیامدهای آن، تصویر فرزندان خود را به اشتراک می‌گذارند و میزان لایک و کامنت‌های آن را دنبال می‌کنند.

به‌گزارش فکرشهر از ایرنا، حالا اگر چون شب گذشته یلدا هم باشد، یا نوروز و دیگر جشن‌های عمومی، بهانه‌ای می‌شود برای فوران عکس‌های شخصی کودکان در فضای بی انتهای مجازی. تصاویر پرداخت شده و در اصطلاح آتلیه‌ای بیداد می‌کند و دنیای زیبای کودکانه را به تلاش برای جلب توجه، لایک و کامنت می‌آلاید.

ثبت لحظه‌های تکرار نشدنی کودکی از قاب دوربین و تدارک دیدن آرشیوی خانوادگی برای نگهداری آن اتفاق خوشایندی است که مراجعه به آن، برای بسیاری از ما بزرگسالان احساسی خوشایند و دلچسب را به همراه داشته است اما امروز این عکس‌ها از مجموعه‌های خانوادگی به در آمده و در گستره فضای مجازی عمومیت یافته است.

بیشتر عکس‌های کودکانه‌ای که روزانه در شبکه‌های اجتماعی بویژه اینستاگرام هم‌رسان می‌شوند را می‌توان علاوه بر گروه‌بندی به نوزادی، خردسالی و کودکی، از نظر محتوا نیز در چند دسته جای داد؛ عکس‌های پرداخت شده و مصنوعی، تصاویر یا فیلم‌هایی خنده‌دار یا در اصلاح بامزه از کودکان، نمایش لحظه به لحظه زندگی شخصی کودک و تصویر مهارت کودکان.

چنانچه استاد روانشناسی دانشگاه خلیج فارس بوشهر می‌گوید: نمی‌توان گفت که به هیچ عنوان تصاویر کودکان خود را در فضای مجازی به اشتراک نگذارید چرا که این، گفته‌ای اغراق‌آمیز است اما آنچه اهمیت دارد حفظ حریم کودک و احترام به حقوق او است.

قرار دادن تصویر کودکان روی صفحه‌های شخصی در فضای مجازی بسته به نوع عکس و سن کودک ممکن است در لحظه یا در بلند مدت او را در معرض آسیب‌های روانی و اجتماعی قرار دهد، آسیب‌هایی که سنگ بنای آن در جایی گذاشته شده که خود کمترین نقش را در آن داشته است و دلیل این انتشار هر چه باشد ورای خواست و انگیزه او بوده است.

دکتر سوران رجبی استاد دانشگاه خلیج فارس معتقد است یکی از پررنگ‌ترین عوامل در انتشار عکس فرزندان از سوی والدین انگیزه به نمایش گذاشتن خود است؛ هنگامی که افراد به دلیل محدودیت‌هایی فرهنگی و اجتماعی جامعه امکان انتشار تصویر خود را ندارند برای جلب توجه به انتشار تصویر کودکان خود روی می‌آورند، همانگونه که پدر و مادرهایی که امکان کسب موفقیت در زمینه مورد علاقه‌ خود را نیافته‌اند تلاش می‌کنند فرزندان خود را به سمت آن موفقیت هدایت کنند.

او بهره‌برداری اقتصادی از این تصاویر با جذب مخاطب و در ادامه تبلیغ کالایی خاص را دیگر دلیل مهم به اشتراک‌گذاری عکس کودکان از سوی والدین دانست و اظهار کرد: در این شرایط فضای مجازی به دکانی تبدیل شده است که کودکان وسیله تبلیغات آن هستند و در این صورت می‌توان عنوان کودکان کار مجازی را مطرح کرد.

آسیب‌های انتشار بی‌رویه عکس کودکان از حال تا آینده

اما دلیل هر چه باشد، مهمتر از همه رعایت حقوقی است که خودسرانه از کودک نقض می‌شود و چنانچه کارشناسان اذعان دارند ممکن است آسیب‌های آن تا بزرگسالی او امتداد یابد. اهمیت این مساله تا جایی است که به گفته سوران رجبی در فرانسه به عنوان قانون مطرح شده است؛ چنانچه والدین تصویر کودک خود را منتشر کنند و فرزند در بزرگسالی ثابت کند که این اقدام بر زندگی او تاثیر منفی داشته، ممکن است محکومیت برای آنها به دنبال داشته باشد.

مساله در جایی دامنه‌دارتر و به واقع تلخ‌تر نیز می‌شود که در بدعتی ناپسند بسیار دیده می‌شود که چهره کودکانه بچه‌ها را به مسابقه می‌گذارند و برخی والدین با ارسال پیام‌هایی به اطرافیان و آشنایان از آنها می‌خواهند تا به سایت یا صفحه‌ای بروند و به عکس فرزندشان رای بدهند و بدتر آنکه بچه‌ها را هم در جریان مسابقه می‌گذارند و دنیای آنها را به این استرس می‌خراشند، کودکانی که دست کم هنوز برای لذت بردن از زندگی هیچ نیازی به لایک‌های ما ندارند.

استاد روانشناسی دانشگاه خلیج فارس در توضیح تبعات بلند مدت و دامنه‌دار انتشار تصاویر پرداخت شده و ویدئوهای کودکان در فضای مجازی با هدف جلب توجه و مخاطب بیشتر، گفت: در این صورت والدین مستقیم و غیر مستقیم به فرزند خود یاد می‌دهند که هر چه لایک بیشتری بگیری بهتر و موفق‌تر هستی و این نوعی از پرورش شخصیت که کودک با آن رشد می‌کند و در بزرگسالی و حتی ازدواج او اثر گذار است.

رجبی ادامه داد: در این نوع شخصیت، فرد تا بزرگسالی نیز احساس مرکزیت، خود بزرگ بینی و خودشیفتگی با خود دارد، خود را مرکز عالم می‌داند و می‌خواهد که همه نگاه‌ها را به سمت خود جلب کند. ممکن است در نوجوانی به جراحی زیبایی روی آورند چرا که یاد گرفته‌اند راه جلب نظر جامعه، توجه به ظاهر و داشتن ظاهری متفاوت است.

او پیش‌بینی کرد: اگر با روال فعلی به پیش برویم، در آینده شاهد افزایش آمار این جراحی‌ها خواهیم بود.

آنطور که این استاد روانشناسی توضیح داد: دریافت هر تایید دیگران که در فضای مجازی در قالب لایک نمود می‌یابد یکی از مواردی است که دوپامین را در مغز بالا می‌برد و شادی و رضایت به همراه دارد و همانند وابستگی به مواد اعتیاد آور، برای ایجاد این رضایت لازم است رفته رفته میزان آن افزایش یابد.

به بیان رجبی از این نوع رفتار در آسیب‌شناسی روانی جدید به عنوان نوعی اختلال یاد می‌شود؛ شکل‌دهی چنین شخصیتی در کودک سبب می‌شود تا به گسترگی توجه و تعریف دیگران عادت پیدا کند و رضایت و تمجید فردی واحد برای او رضایت‌بخش نباشد که این عاملی موثر و اثر گذار در ایجاد مشکلات پس از ازدواج فرد است.

این روانشناس آکادمیک گفت: وقتی والدین بچه‌ها را به شکل مدل ارائه می‌کنند و آنها را به توجه به ظاهر و تعریف و تمجید گسترده عادت می‌دهند در آینده اگر از این راه دست بکشند احساس بی هویتی می‌کنند.

نقض حریم کودک با انتشار جسم بی پوشش

یکی دیگر از آسیب‌هایی که دامنه آن می‌تواند دامان جسم کودکان را نیز بگیرد، انتشار عکس‌های لخت و نیمه عریان کودکان در این فضای نا ایمن باشد.

رجبی با اشاره به اختلال روانی گرایش جنسی به کودکان، گفت: هنگامی که برخی از والدین، بی اطلاع از این امر عکس لخت یا نیمه عریان فرزند خود را در به اشتراک می‌گذارند باعث تحریک این بیماران روانی می‌شوند و این زمانی خطرناک‌تر می‌شود که برخی والدین ناآگاه این تصایر را با آدرس و لوکیشن همراه می‌کنند که می‌تواند آسیب‌های شدیدی را به همراه داشته باشد.

این روانشناس اضافه کرد: همچنین ممکن است که فرد در آینده از انتشار عکس خود به صورت لخت راضی نباشد یا با استفاده از آن مورد آزار قرار گیرد.

او تاکید کرد: باید بدانیم که فضای مجازی نیز مانند فضای حقیقی است و اگر فرزند خود را به صورت لخت به خیابان و دیگر مکان‌های عمومی نمی‌بریم نباید تصاویر آنها را در شبکه‌های مجازی نیز به اشتراک بگذاریم.

رجبی پیشنهاد کرد: به این نکته توجه کنیم که وقتی کودک بزرگ شد چه واکنشی نسبت با تصاویر منتشر شده خواهد داشت، اگر ممکن است ناراضی و ناراحت شود پس از انتشار آن تصویر خودداری کنیم.

استاد دانشگاه خلیج فارس اما توصیه‌ای هم به والدینی داشت که با این همه، می‌خواهند رد پای دیجیتالی کودکشان در دنیای مجازی به یادگار بماند. او گفت:  می‌توانید به جای اشتراک‌گذاری حرکت خنده دار یا تصاویر رتوش شده بر توانمندی‌های او تمرکز و تصویری از مهارت‌های خاص او منتشر کنید تا در سال‌های آینده با دیدن آن، احساس اعتماد به نفس ناشی از این توانمندی را تجربه کند.

امتداد آسیب‌ها تا دل جامعه

اما آسیب‌های ناشی از انتشار تصاویر پرداخت شده و در اصطلاح اسلایسی کودکان در فضای مجازی علاوه بر کودک و خانواده او، دامان جامعه و کودکان زیر پوست شهر را نیز می‌گیرد؛ چرا که تصور غالب بودن چنین تصویری در زندگی مردم شهر، ممکن است بسیاری از قشرهای ضعیف فرهنگی و اقتصادی را به تقلایی مدام برای دست یافتن به این تصویر وادارد.

علی برزگر فعال اجتماعی حوزه کودکان در بوشهر به خبرنگار ایرنا گفت: بر اساس تجربه‌های عینی خود در حوزه آسیب‌های اجتماعی کودکان به مساله نگاه می‌کنم و معتقدم که عمومیت یافتن این رفتار ۲ گروه از کودکان را با آسیب مواجه می‌کند.

او افزود: هنگامی که با نوجوانان کانون اصلاح و تربیت که در انتهای مسیر آسیب‌های اجتماعی قرار دارند و کودکانی مانند کودکان کار گفت‌وگو می‌کنیم متوجه می‌شویم نوعی خشم  و کینه نسبت به محیط اطراف در سخنان آنها وجود دارد که این ناشی از احساس تفاوت فرهنگی و اقتصادی است؛ هنگامی که آنها جنبه بیرونی دیگر همسالان را اینگونه قوی می‌بینند دچار سرخوردگی می‌شوند.

او این احساس ناشی از مشاهده مداوم نمود زندگی قشر متمول را برای دیگر کودکان (قشر نا متمول)، به "سطحی از یخ زیر پا" تعبیر کرد که مدام در حال ذوب شدن است و سبب فرو افتادن آنها می‌شود، بنابراین باید تلاش کنند تا خود را در این شرایط نگاهدارند.

برزگر اذعان کرد: حالا تصور کنید که این مساله روز به روز حادتر شود و هر ۲ گروه کودکان آسیب می‌بینند، گروهی برای پرورش یافتن در قالبی غیر عمیق که همه چیز را در شهرت و نمایش می‌بینند و دیگر گروهی که تلاش می‌کنند از آنها تقلید کنند تا خود را در جامعه نشان دهند.

صریح با والدین

اگر تصویری را از کودک خود تدارک دیده و قصد به اشتراک گذاشتن آن در فضای مجازی را داشتید و اینقدر بخت با ما یار است که این نوشته را تا اینجا خوانده‌اید، با اندکی تامل  سخنان کارشناسانه استاد دانشگاه خلیج فارس و فعال اجتماعی بوشهری را مرور کنید. نه به طور حتم اما شاید از انتشار این تصویر –اگر ممکن است تبعات بیان شده را داشته باشد- منصرف شوید.

اما اگر همچنان بر تصمیم خود مصمم هستید دست کم با به کارگیری توصیه‌های پیش‌رو تا اندازه‌ای از آسیب‌هایی که ممکن است این انتشار به فرزند شما بزند پیشگیری کنید.

مینا خوئینی کارشناس ارشد علوم تربیتی و طراح بازی و مشاور کودک در گفت‌وگو با ایرنا، توصیه‌های مطرح شده در این زمینه را در قالب ۱۰ بند جمع بندی کرد.

او گفت: کودکان والدین قرن بیست و یکم گاهی حتی قبل از در آمدن اولین دندان شیری یا  حتی فراتر از آن قبل از تولد، زمانی که مادر یا پدر عکس اولتراسوند را پست می‌کنند، صاحب ردپای مجازی در شبکه های اجتماعی می شوند و گاه در اشتراک‌گذاری رویدادهای زندگی کودک خود زیاده روی می کنند.

او به فراگیری رسانه‌های اجتماعی و دشواری امکان حذف محتوا به عنوان زمینه‌هایی اشاره کرد که ممکن است در ارسال عکس فرزندان تهدید کننده باشد.

نائینی در مطلبی که تدوین و در اختیار ما گذاشت به "۱۰ نکته ای که باید قبل از اشتراک گذاری عکس های کودک در رسانه های اجتماعی در نظر بگیرید" پرداخت.

به گفته او قبل از ارسال عکس های ممنوعه دو بار فکر کنید؛ شاید انتشار برخی تصاویر زمینه تحقیر آنها را در آینده فراهم کند، پیامی که به فرزندانتان می دهید را در نظر بگیرید؛ ما در بسیاری مواقع  در هنگام ارسال عکس، توصیه های خود به فرزندمان در استفاده از فضای مجازی نادیده می‌گیریم، حواستان به دادن اطلاعات شخصی باشد و برای به حداکثر رساندن ایمنی در شبکه های مجازی ، اطلاعاتی را که درباره فرزندانتان به اشتراک می‌گذارید محدود کنید.

نائینی ادامه داد:  از ارسال عکس های برهنه کودکانتان خودداری کنید و مراقب فاش کردن مکان های جغرافیایی خود باشید و در شبکه‌های اجتماعی خود به به تنظیمات حریم خصوصی خود توجه کنید.

یکی دیگر از مواردی که نائینی نیز همچون رجبی به آن اشاره کرد این است که بسیاری از کودکان در نوجوانی و پس از آن از انتشار عکس خود در فضای مجازی ناراضی‌اند بنابراین لازم است والدین خود را به جای آنها بگذارند.

او همچنین توصیه کردوالدین  افق دیدشان را پیش از به اشتراک گذاشتن تصویر کودکشان وسیع کنند و عواقب احتمالی را ببینند و همچنین مراقب واکنش‌ها به تصویر فرزندشان باشند.

چنانچه این کارشناس ارشد علوم تربیتی نیز به آن اشاره کرد، کودکانی که والدین همیشه آنها را جلوی لنز دوربین حاضر می‌کنند تا به نمایش گذاشته شوند تصور می‌کنند به جای توجه به آنها پیوسته تلفن همراه خود را در پیش چشمان خود گرفته‌اند.

بنابراین سودمندتر است اگر به جای رویه‌ای که کسب پرداخت عکس و آتلیه‌های کودکان را سکه کرده است، برای ایجاد احساس بهتر کودکان، حفظ امنیت رسانه‌ای آنها و پرورش شخصیتی عمیق و مستحکم‌تر، گوشی تلفن را کنار گذاشته و برای اعتلای این هدیه زیبای الهی بکوشیم.