فکرشهر: محقق ایرانی دانشگاه بروکسل علاوه بر آنکه توانست در قالب تز دکتری شهاب سنگهای ایران را جمع آوری کند و به ثبت برساند، بیابانهای ایران را به عنوان مناطقی با پتانسیل بالای کشف شهاب سنگ معرفی کرد و به گفته وی مطالعه بر روی این سنگهای آسمانی راهکاری برای شناسایی نحوه تشکیل سیارات و منظومه شمسی است؛ از این رو ارزش شهاب سنگها بیشتر جنبههای تحقیقاتی دارد تا ارزش آفرینی.
به گزارش فکرشهر از ایسنا، قصه سقوط شهاب سنگها مربوط به سال ۱۲۵۹ میشود که در ۱۰۰ کیلومتری غرب تهران، در محلی به نام "بوغین" واقع در غرب اشتهارد شهاب سنگی سقوط کرد و چوپانان منطقه این سنگ آسمانی را از عمق دو متری زمین خارج کردند و به دربار ناصرالدین شاه قاجار فرستادند. این شهاب سنگ بزرگترین شهاب سنگی است که از آسمان و جو زمین عبور کرد و در کشور ما با وزن ۵۴ کیلوگرم به زمین نشست و در حال حاضر در کاخ گلستان نگهداری میشود.
شهاب سنگ "نراق" نیز پس از حدود ۱۳ میلیون سال گردش در فضا به سمت کره زمین متمایل شد و در روز ۲۸ مرداد سال ۱۳۵۳ در نراق از توابع استان مرکزی فرود آمد. این شهاب سنگ ۳ کیلو و ۲۰۰ گرمی در لحظه فرود با سقف دبیرستان معصومی نراق برخورد کرد که در آن زمان در حال ساخت بود.
در سال ۱۳۹۴ نیز شهاب سنگ دیگری بر پشت بام خانهای در فامنین استان همدان افتاد. این سنگ با وزنی حدود یک کیلوگرم از ایزوگام عبور کرده و به بافت سنگی پشت بام رسید، اما از آن عبور نکرد.
بر اساس آمارها تا سال ۲۰۱۹ تعداد ۲۹۹ شهاب سنگ ایران به ثبت رسیده است.
هر چند که به گفته محققان این حوزه، شهاب سنگها بیشتر ارزش تحقیقاتی و مطالعاتی دارند، ولی پای تجارت به این حوزه باز شده و اکنون بر روی این سنگها قیمت گذاری میشود و اخیرا نیز شاهد برگزاری همایشهایی در این زمینه هستیم.
این در حالی است که به گفته دکتر پورخرسند، عضو تیم شهاب سنگ شناسی مرکز اروپایی مطالعات و آموزش علوم زمین، شهاب سنگها دارای مقادیری از عناصر فلزی چون آهن خالص هستند و مطالعه بر روی این سنگهای آسمانی یکی از مهمترین روشهای کسب اطلاعات در رابطه با نحوه تشکیل منظومه شمسی چون سیارات، اقمار و دیگر اجرام کوچکتر به شمار میرود.
وی که در حال حاضر مشغول به مطالعه بر روی شهاب سنگهایی از بیابانهای داغ کره زمین است، تاکید میکند که ارزش شهاب سنگها در تحقیقات است.
دکتر حامد پورخرسندی در زمستان ۱۳۹۸ سفری تحقیقاتی به جنوبگان داشت. وی از دانشمندان جوان کشور است که هم اکنون در دانشگاه بروکسل مشغول به کار است. سفر تحقیقاتی ایشان به نواحی داخلی قاره جنوبگان بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که وی دومین پژوهشگر ایرانی است که بعد از دکتر محمد رضا شکری به جنوبگان سفر کرد و به مدت طولانی در یک کمپ تحقیقاتی مشغول به مطالعه بود و پرچم ایران در یک فصل کامل در جنوبگان به واسطه حضور پورخرسندی به احتزاز درآمد.
پدیده زمینی جذاب سنگهای آسمانی
حامد پورخرسندی، دانشجوی پسا دکتری شهاب سنگ شناسی مرکز اروپایی مطالعات و آموزش علوم زمین، شهابسنگها را قطعات جامدی دانست که از فضای میان سیارهای به کره زمین میرسند، گفت: این اجسام، سنگهای فضایی هستند که از سطح اجرام دیگر کنده شدند و در کره زمین سقوط کردند و ما به این سنگها، "شهاب سنگ" یا "سنگ آسمانی" میگوییم.
وی با اشاره به ویژگیهای این نوع سنگهای آسمانی، اظهار کرد: معمولا این سنگها تفاوت زیادی با سنگهای موجود در کره زمین ندارند، ولی زمانی که شهابسنگها در کره زمین سقوط میکنند با سرعت زیاد از جو زمین عبور میکنند و ورود آنها به جو زمین موجب میشود که بسوزند و روی سنگ پوستهای به نام "پوسته سوخته" تشکیل میشود و این امر یکی از مشخصههای اصلی شهاب سنگها است.
پورخرسندی ادامه داد: علاوه بر آن، این سنگهای آسمانی حاوی موادی چون "آهن خالص" هستند و وجود این ماده در شهاب سنگها باعث شده که چگالی بالایی داشته باشند، ضمن آنکه با دلیل وجود این عنصر، شهاب سنگها جذب آهن ربا میشوند.
این دانش آموخته رشته شهاب سنگ شناسی، وجود پوسته سوخته، خاصیت مغناطیسی و چگالی بالا را ۳ مشخصه مهم شهاب سنگها دانست که میتوانیم از طریق این ۳ مشخصه برای تشخیص این سنگها استفاده کنیم، ادامه داد: ولی بسیاری از سنگهای زمینی نیز هستند که این مشخصات را دارند اما در نظر داشتن این ویژگیها موجب میشود که ما را در شناسایی سنگهای آسمانی کمک کند.
ردیابی شهاب سنگها در کره زمین
وی به بیان ردیابی شهاب سنگها بر روی زمین پرداخت و گفت: نحوه ردیابی شهاب سنگها بر روی زمین به دو صورت انجام میشود که یک روش آن استفاده از دوربینهای ویژه است. برخی از کشورها با استفاده از این دوربینها میتوانند زمانی که شهاب سنگی در جو زمین پدیدار میشود، آن را ردیابی و محاسبه کنند که در کدام منطقه سقوط خواهد کرد.
این محقق اضافه کرد: در روش دوم محققان به دنبال شهاب سنگهایی میروند که طی چند صد و یا هزار سال گذشته سقوط کرده و برای این منظور به بیابانها و صحراهایی میروند که احتمال سقوط این شهاب سنگها وجود دارد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا نقشهای برای ردیابی شهاب سنگها وجود دارد یا خیر، توضیح داد: وقتی شهاب سنگها کشف میشوند، از سوی پژوهشگران و محققان مورد بررسی قرار میگیرند و مختصات آنها بر روی نقشه بزرگی رسم خواهد شد و بر اساس آن میتوان دریافت که شهاب سنگها در کدام منطقه بیشتر یافت شدند.
به گفته این محققان، تاکید کرد: این نقشهها در بولتن بینالمللی شهاب سنگها در دسترس است.
وی به پراکندگی شهاب سنگها در ایران اشاره کرد و ادامه داد: بر اساس مطالعاتی که از حدود ۸ سال گذشته انجام دادیم، مشاهده کردیم که در مناطق بیابانی احتمال ماندگاری شهاب سنگهای دیرینه وجود دارد؛ از این رو در مناطق بیابانی شانس یافتن شهاب سنگها زیاد است و در بررسیهایی که انجام دادیم، مشخص شد که بیابان "لوت" یکی از مناطقی است که میتواند میزبان تعداد زیادی شهاب محسنگ باشد و مطالعات بعدی که توسط گروه ما یعنی گروههای شهاب سنگ شناسان آماتور انجام شد، شهاب سنگهایی را یافتیم و نشان داد که بیابان لوت یکی از مناطقی است که امکان یافتن تعداد زیادی از شهاب سنگها در آن وجود دارد.
سفر به جنوبنگان
پورخرسندی به بیان انجام سفر تحقیقاتی به جنوبگان اشاره کرد و یادآور شد: زمینه تحقیقاتی من در مقطع دکتری بر روی شهاب سنگها متمرکز بود؛ از این رو سفرهای تحقیقاتی بسیاری از بیابانهای کره زمین انجام دادم.
این عضو تیم شهاب سنگ شناسی مرکز اروپایی مطالعات و آموزش علوم زمین سفر به "صحرای آفریقا تا عمان"، "بیابانهای ایران"، "بیابانهای شیلی" را از جمله سفرهای تحقیقاتی در این زمینه نام برد و گفت: پس از پایان دوره دکتری، محور مطالعاتی من بیشتر بر روی شهاب سنگهایی متمرکز شد که در جنوبگان میتوان جمع آوری کرد و در قالب پروژهای که در سال جاری اجرایی کردیم، به مدت ۴۵ روز به جنوبگان سفر و در زمینه شهاب سنگهای این منطقه مطالعاتی را اجرایی کردیم.
به گفته وی در این سفر ۶۶ شهاب سنگ جمع آوی شد که بر روی آنها مطالعات بیشتری در دست کار قرار دارد.
وی همچنین به جزئیات برنامههای تحقیقاتی خود به سایر بیابانهای کره زمین پرداخت و اظهار کرد: بیشتر تمرکز مطالعاتی من بر روی بیابان "آتاکاما" شیلی بوده و در این منطقه غنیترین مرکز شهاب سنگها را در دنیا پیدا کردیم؛ چرا که بیشترین تعداد شهاب سنگها را در واحد سطح یافتیم.
این محقق حوزه شهاب سنگ بیابان آتاکامای شیلی را یکی از خشکترین بیابانهای دنیا در آمریکای جنوبی دانست و ادامه داد: در این بیابان پر از شهاب سنگهای متفاوتی است که ما از آنها برای مطالعات مختلف استفاده کردیم، ضمن آنکه دادههای به دست آمده را در اختیار سیاره شناسان و متخصصان برای مطالعاتشان قرار دادیم.
به گفته وی شهاب سنگهای به دست آمده از این مطالعات در اختیار محققان و متخصصان قرار گرفت.
پورخرسندی با اشاره به دلایل پراکندگی بیشتر شهاب سنگها در بیابانها، توضیح داد: شهاب سنگها از فضایی میآیند که آب مایع ندارند و زمانی که به زمین سقوط میکنند، تحت تاثیر هوازدگی و زنگ زدگی قرار میگیرند و از آنجایی که در مناطقی چون بیابانها چون آب وجود ندارد، سرعت زنگ زدگی و از بین رفتن آنها کاهش مییابد، از این رو تعداد زیادی شهاب سنگ در بیابان میتوان یافت.
وی با تاکید بر اینکه بیابان آکاتامای شیلی یکی از قدیمیترین و خشکترین بیابانهای کره زمین است، یادآور شد: سالانه هزاران هزار شهاب سنگ سقوط میکنند و از آنجایی که کشور شیلی دارای بیایانهای وسیعی است، میزبان تعداد زیادی از شهاب سنگهاست.
سقوط شهاب سنگ در مناطق شهری
وی با اشاره به سقوط شهاب سنگها در مناطق شهری یادآور شد: زمانی که شهاب سنگها سقوط میکنند، در مناطق مختلف کره زمین فرود میآیند؛ از این رو مشاهده میکنیم که گاهی این سنگهای آسمانی در مناطق شهری سقوط میکنند، همان طور که ۴ سال گذشته شهاب سنگی در فامنین استان همدان بر سقف خانهای سقوط کرد و بر روی این سنگ مطالعه و تحقیق و ثبت کردم.
این دانش آموخته پسا دکتری دانشگاه بروکسل بلژیک اضافه کرد: علاوه بر آن در روستای "مشمپا" زنجان نیز شهاب سنگ دیگری سقوط کرد که این شهاب سنگ را مطالعه و طبقه بندی و در بولتن شهاب سنگ شناسی ثبت کردم.
پورخرسندی با تاکید بر اینکه شهاب سنگها به غیر از مناطق بیابانی میتوانند در مناطق شهری سقوط کنند، یادآور شد: علاوه بر اینها در دهه ۵۰ شمسی، شهاب سنگی در نراق سقوط کرده است.
پروژه تحقیقاتی
این محقق با اشاره به پروژههای اجرا شده در زمینه شهاب سنگها توضیح داد: ما ۸ سال قبل پروژه تحقیقاتی میان دانشگاه تهران و دانشگاه مارسی فرانسه با موضوع "شهاب سنگ های بیابان لوت" تعریف کردیم و منابع مالی اجرای این پروژه توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران و وزارت علوم فرانسه تامین شد و در قالب آن اکتشافاتی داشتیم و نتایج این اکتشافات نشان داد که بیابانهای ایران، مناطق خوبی برای یافتن شهاب سنگها هستند.
پورخرسندی با تاکید بر اینکه موضوع رساله دکتری وی در زمینه شهاب سنگهای ایران بوده است، خاطر نشان کرد: در قالب تحقیقاتی که در مقطع دکتری انجام دادم، کلیه شهاب سنگهای ایران طبقه بندی شدند و ایران را به عنوان یکی از مناطق مستعد برای مطالعات شهاب سنگ معرفی کردم.
وی تاکید کرد: در حال حاضر تمرکز مطالعاتی من بر روی شهاب سنگهای کره زمین است.
ثروت آفرینی از شهاب سنگها
وی در پاسخ به اینکه آیا از شهاب سنگها میتوان ثروت آفرینی کرد، توضیح داد: بیشتر شهاب سنگهای کشف شده از بیابانهای آفریقا توسط شتربانان بوه است و آنها در ازای مبالغی این سنگها را به فروش میرسانند.
پورخرسندی با بیان اینکه برخی از شهاب سنگها میتواند ارزش مادی داشته باشند، یادآور شد: اما تمامی شهاب سنگها ارزش بالای علمی دارند و برخی از آنها بسیار کمیاب هستند و میتوانند ارزش مادی هم داشته باشند، ولی این سنگها بیشتر ارزش مطالعاتی و تحقیقاتی دارند؛ چرا که مطالعه بر روی سنگهای آسمانی یکی از روشهای کسب اطلاعات در رابطه با نحوه تشکیل منظومه شمسی است.