محیط زیست: ساخت سد کمال‌خان توسط افغانستان، تالاب هامون را خشک کرد

فکرشهر: بار‌ها در رسانه‌های مختلف شاهد گزارش‌هایی با عنوان "مرگ بی صدای هامون" بوده‌ایم، اما حالا شرایط به گونه‌ای رقم خورده که خشکی صد در صدی تالاب بین المللی هامون به دلیل ساخت بند کمال خان از سوی افغانستان بر روی بستر رودخانه هیرمند پر سر و صداترین تیتر‌ها را به خود اختصاص داده است.

به گزارش فکرشهر از ایرنا، همه مردم و مسوولان کشور شاهد از بین رفتن حیات در منطقه‌ای که روزگاری زندگی بخش مردم سیستان و بلوچستان بوده هستند. خشک شدن بستر تالاب بین المللی هامون موجب شده تا مردم منطقه سیستان با مشکلات اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی مواجه شوند و برخی از آنان به مناطق دیگر استان و کشور مهاجرت کنند.

دریاچه و تالاب بین المللی هامون یکی از مهمترین ذخیره گاه‌های زیستی ایران به شمار می‌رود و روزگاری یکی از پرطرفدارترین جاذبه‌های گردشگری و جا‌های دیدنی سیستان و بلوچستان به شمار می‌رفته، اما در دهه‌های اخیر، روز‌های تلخی را تجربه کرده و به گفته کارشناسان صد در صد تالاب دچار خشکسالی شده است.

موضوع تامین حقابه رودخانه هیرمند سال‌هاست که بحث داغ میان کارشناسان و مسوولان است، عدم تامین حقابه، خشک شدن رودخانه هیرمند و به دنبال آن خشکی تالاب بین المللی هامون را در بردارد همچنین عدم ورود آب به تالاب هامون باعث تشدید خشکسالی و تبدیل این منطقه به منشاء گردوغبار شده است.

بر اساس معاهده آبی سال ۱۳۵۱ که بین ۲ کشور ایران و افغانستان به امضا رسید مقرر شد، حدود ۲۶ مترمکعب آب در ثانیه به ایران منتقل شود، اما این انتقال آب هرگز همراه با برنامه و به صورت منظم نبوده و اکنون با ساخت بند کمال خان جلوی اندک آبی که بر اثر سیلاب‌های غیر قابل کنترل این کشور به سمت تالاب بین المللی هامون روانه می‌شد نیز گرفته شده است.

افغانستان در فروردین ۱۴۰۰ اقدام به افتتاح سد کمال‌خان در ولایت نیمروز کرد که این موضوع به خشکی تالاب بین المللی هامون بیش از گذشته دامن زده و با ساخت این سد انحرافی این حق هم از هامون گرفته شددر این معاهده آمده که نباید هیچ مانعی در مسیر رودخانه هیرمند ایجاد شود، اما دولت افغانستان در فروردین ۱۴۰۰ اقدام به افتتاح سد کمال‌خان در ولایت نیمروز در نزدیکی مرز ایران و در مسیر رودخانه هیرمند کرده که این موضوع به خشکی تالاب بین المللی هامون بیش از گذشته دامن زده چرا که حقابه هامون از هیرمند معمولا سالانه از طریق سیلاب‌ها تامین می‌شد، اما با ساخت این سد انحرافی این حق هم از هامون گرفته شد.

افغانستان با احداث سد‌های متعدد بر روی رودخانه‌های منتهی به ایران مانع ورود سیلاب به کشور شده از این رو مشکلات زیادی را برای مردم منطقه سیستان و کسانی که معیشت آنان به آب بستگی داشته به وجود آورده همچنین سدسازی‌های این کشور تاثیر زیادی در شیوع ریزگرد‌ها در تالاب بین المللی هامون در سیستان دارد به طوریکه این تالاب اکنون به طور کلی خشک و منشأ ریزگرد‌ها شده است.

براساس آخرین گزارش‌های هواشناسی سیستان و بلوچستان وضعیت بارش استان در سال ۱۴۰۱ به میزان ۷۳.۱میلیمتر بوده که نسبت به بلند مدت ۲۷.۶ درصد کاهش را نشان می‌دهد این مقدار بارندگی در مقایسه با سال قبل آن نیز ۱.۳ درصد کاهش داشته. کاهش نزولات آسمانی و قطع جریان آب رودخانه هیرمند سبب خشکیدن ریشه‌های حیات در بستر تالاب بین المللی هامون شده است.

به گفته کشاورزان سیستانی چندین سال است که زابل بارش خوبی به خود ندیده و مردم این منطقه بیشتر در فصل زمستان شاهد بارش اندک باران هستند این در حالیست که در گذشته در فصل بهار به ویژه فروردین بارش‌های خوبی در سیستان می‌بارید، اما چندین سال است که این شرایط تغییر کرده و برخی از کشاورزان این منطقه به شهر‌های دیگر مهاجرت کرده اند چرا که تنها راه درآمدی آنان همین کشاورزی بوده است.

سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان گفت: با تکمیل بند کمال خان تاکنون هیچ آبی وارد منطقه سیستان و تالاب بین المللی هامون نشده و چشم امید مردم به نزولات آسمانی است.

محمد رضا علیمرادی در گفتگو با ایرنا اظهار کرد: تقریبا ۲ سال پیش یک انحراف آبی در افغانستان رخ داد که آب از هیرمند به منطقه گودزره در افغانستان هدایت شد، اما آبی به تالاب هامون نرسید؛ در واقع ایران حقابه خود را در این مدت دریافت نکرده است.

وی در پاسخ به آخرین وضعیت مطالباتی که با کشور همسایه افغانستان در باره حق آبه ایران انجام شده است گفت: تاکنون چند نشست با مسوولان افغانستان در تهران انجام شده، مقامات این کشور قول مساعد داده‌اند که اگر وضعیت بارش‌ها بهتر شود حقابه هیرمند پابرجاست و این کشور آمادگی هر گونه همکاری را با ایران دارد.

سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: در حال حاضر تمام پهنه تالاب بین المللی هامون کاملا خشک شده و هیچ گونه آبی در آن وجود ندارد به همین دلیل در حوزه سیستان و این تالاب شرایط خوب نیست.

وی درباره پرندگان مهاجری که روزگاری از تالاب بین المللی هامون عبور می‌کردند بیان کرد: مهاجرت پرندگان به این منطقه به شدت کاهش یافته، براساس آخرین سرشماری ۲۱ هزار پرنده به سیستان و بلوچستان آمده‌اند، پرنده‌هایی که برای زمستان‌گذرانی از سیبری به منطقه سیستان مهاجرت می‌کردند مسیر خود را از تالاب بین المللی هامون به عنوان بزرگترین دریاچه آب شیرین ایران به سمت گودزره تغییر داده‌اند.

معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره کل محیط زیست سیستان و بلوچستان گفت: بیش از ۲ دهه خشکسالی را در استان تجربه کرده ایم. آبگیر‌های تالاب بین المللی هامون نیز از سال ۱۴۰۰ تاکنون به دلیل شرایط خشکسالی و مدیریتی که روی مسیر‌های ورودی آب از کشور همسایه به سمت تالاب انجام گرفته پر نشده است.

مهدی کدخدایی در گفتگو با ایرنا اظهار کرد: توفان‌ها سبب ایجاد گرد و غبار می‌شود و با توجه به باد‌های ۱۲۰ روزه‌ای که در سیستان رخ می‌دهد شرایط بسیار سخت و بحرانی در این منطقه رقم خورده است.

وی با اشاره به اینکه هر برنامه ریزی که برای احیای تالاب بین المللی هامون انجام شود بر مبنای میزان آبی است که در منطقه داریم خاطرنشان کرد: احیای پوشش گیاهی در بستر تالاب بین المللی هامون نیازمند آب است، با توجه به اینکه آبی در چند سال اخیر وارد تالاب نشده شرایط پوشش گیاهی در این منطقه بحرانی شده و اگر امسال هم آب نیاید ممکن است بسیاری از پوشش گیاهی از دست برود و با کوچک‌ترین بی‌احتیاطی در بستر تالاب آتش سوزی رخ دهد.

معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل محیط زیست سیستان و بلوچستان افزود: با این وجود استفاده از روش‌های نوین آبیاری یکی از برنامه‌های احیای پوشش گیاهی در این منطقه است که برنامه ریزی برای ایجاد پوشش گیاهی در مسیر‌های گرد و غباری انجام شده تا حداقل گرد و غبار حاصل طوفان‌ها اندکی مدیریت شود.

وی با بیان اینکه اکنون تقریبا صد در صد بستر تالاب بین المللی هامون درگیر خشکسالی شده است تصریح کرد: اگر امسال آب وارده این تالاب نشود شرایط بدتاز این هم خواهد شد.

نماینده حوزه انتخابیه زابل در مجلس شورای اسلامی گفت: احداث بند کمال خان در نقطه صفر مرزی ایران و افغانستان، بزرگترین مانع در جاری شدن آب در رودخانه هیرمند است.

حبیب‌الله دهمرده با اشاره به اینکه بند کمال خان در ۸۰ کیلومتری مرز ایران با افغانستان ساخته شده است، افزود: از زمان تاسیس این بند تا کنون آبی در رودخانه هیرمند رها نشده و زمین رودخانه کاملا خشک است.

وی با بیان اینکه در هیچ زمانی رودخانه هیرمند تا این اندازه خشک نبوده است، ادامه داد: این رودخانه در برخی مواقع سه تا چهار میلیارد مترمکعب و در بعضی اوقات تا ۲۰ میلیارد مترمکعب آورده داشته که هم‌اینک به صفر رسیده است.

نماینده مردم شهرستان‌های زابل، زهک، هیرمندف نیمروز و هامون در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه مسوولان مدتهاست که درحال پیگیری برای رهاسازی آب در هیرمند هستند، گفت: رودخانه هیرمند در نقطه صفر مرزی به دوشاخه تبدیل می‌شود که یک شاخه به نام رودخانه سیستان وارد ایران شده و به دریاچه هامون می‌ریزد.