فکرشهر- هادی بحرینی*: از سال ها پيش، پس از طرح موفق حذف ٦ صفر از پول ملی تركيه، برخی اقتصاددانان ايرانی نيز بحث لزوم حذف چند صفر از ريال را پيش كشيده اند و اين پيشنهاد، مخالفان و موافقان زيادی داشته است.
حذف صفر از پول ملي كشورها، سابقه زيادی داشته كه در موارد كمي موفقيت آميز بوده است، نخستين بار آلمان و بعد از بحران شديد ناشي از جنگ جهانی دوم تصميم به حذف صفر از پول ملي گرفت، در سال ١٩٤٨ اقتصاد آلمان فقیر و مضمحل شده بود و دلیل آن تنها به خسارات جنگ مربوط نمی‌شد، بلکه بيشتر ناشی از سردرگمی کامل در سیاستگذاری اقتصادی بود. در آن سال ارزش يك دلار به 4000000000000000000000000 مارك رسيد و به دلیل تورم بالا، پول آلمان عملاً ارزشی نداشت و اقتصاد به شکل تهاتری و کالایی عمل می كرد، و افول دويچه مارک آلمان نقطه عطف شكوفايی اقتصاد آلمان شد.
در ٢٠ ژوئن همان سال پول جديدی در آلمان معرفي و پول سابق بی اعتبار اعلام شد. دولت ابتدا جهت تعيين اعتبار پول جديد، فروشگاه ها را تعطيل اعلام كرد و در ادامه يك سري اقدامات سيستماتيك، ماليات بر توليد ٣٣درصد كاهش يافت و به تدريج اقتصاد آلمان با صدراعضمی ارهارد كه خود يك اقتصاددان بود، رو به شكوفاييی نهاد.
از نمونه های موفق ديگر حذف صفر می توان به حذف ٤ صفر از پولی ملی هلند اشاره كرد. در دهه ٦٠ ميلادی كشف منابع گازی، درآمدهای سرشاری را نصيب اين كشور نمود كه اقتصاد اين كشور را با تورمی بيش از ١٠٠ درصد مواجه ساخت، كه بعدا در كتب اقتصادی دنيا به بيماری هلندی مشهور شد. در آن سال ها دولت بعد از مهار تورم با حذف ٤ صفر از پول ملی، اقتصاد هلند را متحول ساخت.
نمونه های ناموفق متعددی از حذف صفر در كشورها وجود دارد كه مي توان حذف اقدام چند مرحله ای آرژانتين و حذف ١١ صفر و ٢٥ صفر در زيمباوه اشاره كرد، اين اقدامات نه تنها باعث ترميم اقتصاد و پول ملی اين كشورها نشد، بلكه خود به بحران اقتصادی عميقی دامن زد.
در اين ميان، نمونه هايي هم وجود دارند كه موفقيت های نسبي داشته اند، همانند كشور برزيل كه طي ٦ اقدام جداگانه، مجموعا ١٨ صفر از پول ملی خود را حذف نمود، يا حدف ٦ صفر از پول ملی تركيه در سال ٢٠٠٥ كه باعث بهبود نسبی اقتصاد اين كشورها شد.
طراحان اين طرح در ايران معتقدند با افزايش اسمي و ظاهری نرخ برابري تومان در برابر پول ديگر كشورها، تمايل رواني مردم براي تبديل ريال به ديگر ارزها كاهش خواهد يافت و در كوتاه مدت اميد به پول ملی و اقتصاد كشور را تقويت خواهد بخشيد.
شايد اين ديدگاه تا حدودی صحيح باشد، ولي سردرگمی مردم در محاسبات پولی روزانه، ميل به رند كردن پول به سمت بالا و نقدينگي مضاعف حاصل از اجرای اين طرح در ميانمدت ممكن است با تشديد تورم، به تدريج اين صفرها را به پول ملی برگرداند.
البته حذف صفر باعث سهولت در معاملات و امور حسابداری و افزايش سرعت آن خواهد شد و در ميان مدت صرفه جويی در چاپ اسكناس و كاهش سربار بانكی، بخشی از هزينه های طرح را جبران خواهد كرد.
از ديگر دردسرهای اين طرح نظارت بر قيمت گذاری هاي اوليه، تخصيص ضريب مناسب تبديل تومان جديد به واحدهاي خرد و ضرب پول يا سكه های خزد جديد است، كه برای جلوگيری از رند كردن پول به سمت بالا و ايجاد تورم از اهميت زيادی برخوردار است.
اين اقدام همچنين نياز به اطلاع رسانی دقيق و پيوسته دارد تا جو روانی مثبتی را از سوی مردم پيشتيبان خود نمايد و سردرگمی مردم را كاهش دهد.
با اجرای اين طرح گرچه مردم ممكن است از كاهش اسمی و ظاهری قيمت ها خرسند شوند، ولي در مقابل كاهش اسمی نرخ دستمزدها و دارايي های سرمايه ای مردم ممكن است ايجاد استرس و نارضايتی نمايد و مردم احساس كنند كه فقيرتر شده و ارزش دارايی هايشان از دست رفته است.
تجارب حذف صفر از پولی ملی كشورها نشان داده هرگاه اين اقدام در بستري آرام و كنترل تورم رخ داده و همراه با اصلاحات سيستماتيك پولی و مالی نظير مهار نقدينگی، كاهش بديهی های دولت و اصلاح قوانين بانكی و تنش زدايی سياست خارجی انجام شده ثمربخش بوده؛ و هرگاه در شرايط تلاطم سياسی و تورم فزاينده بوده، وضعيت اقتصادی را بدتر كرده و باعث تشديد تورم شده است.
توضيح بيشتر اينكه، كشورها بعد از گذر از يك بحران اقتصادي و كاهش شديد ازرش پول ملی، در صورتي كه ابتدا وضعيت سياسی و اقتصادی را آرام كرده و تورم را كنترل كرده اند و بعد دست به حذف صفر زده اند، موفق، و در صورتی كه در اوج تورم فزاينده و عدم اصلاحات سيستماتيك اقتصادی، صرفا صفرها را حذف نموده اند، شكست خورده اند و اين اقدام صرفا در حد يک بازی و رياضی تشديد كننده بحران باقي مانده است.
بعد از انقلاب، نقدينگی در ايران هشت برابر شده، ولی توليد تنها پنج برابر رشد كرده است، و تا زماني كه اين گپ ترميم نگردد، هر اقدام پولی عقيم خواهد بود. براي اجرای اين طرح ابتدا لازم است اصلاحات ساختاری اقتصادی و سياسی صورت پذيرد و حذف صفر، آخرين مرحله اين اقدامات سيستماتيك باشد، تا تومان به سرنوشت ريال دچار نگردد.
*دانشجوی دکترای مدیریت صنعتی و عضو شوای مرکزی مجمع جوانان اصلاح طلب دشتستان
