سرگذشت و سرنوشت فرزندان رضاخان

فکرشهر: رضاخان ۱۱ و به روایتی ۱۲ فرزند داشت که نخستین پسرش، محمدرضا بعد از او به سلطنت رسید. محمدرضا پس از فرار از ایران و سقوط رژیمش، به سرعت تنها شد و سران رژیم‌های مصر و اردن و مغرب و مقامات آمریکا دست از حمایتش برداشتند. او در سال ۱۳۵۹ به دنبال گذراندن دوره سخت بیماری سرطان، ده‌ها میلیارد سرمایه‌هایی را که از ایران برده بود، برای خانواده‌اش باقی گذاشت.

به گزارش فکرشهر و به نقل از «جام جم»، سرنوشت دیگر برادران و خواهران تنی و ناتنی محمدرضا نیز خالی از عبرت نیست:

۱- علیرضا پهلوی دومین پسر و پنجمین فرزند رضاخان و برادر تنی محمدرضا بود. او در سال ۱۳۰۱ به دنیا آمد. مدتی در تهران و لوزان سوییس تحصیل کرد و در سال ۱۳۱۵ به ایران بازگشت و وارد دانشکده افسری شد. در سال ۱۳۲۰ از این دانشکده فارغ‌التحصیل شد و به همراه پدر به تبعیدگاهش در سن‌موریس رفت و تا زمان مرگ در کنار او بود. علیرضا در سال ۱۳۲۳ وارد ارتش فرانسه شد و تا سال ۱۳۲۶ در آنجا خدمت کرد و سپس به ایران بازگشت. علیرضا در ایام خدمت در فرانسه با دختری لهستانی‌تبار ازدواج کرد و از او صاحب پسری شد ولی دربار ایران این ازدواج را به رسمیت نشناخت و بنابراین همسر و فرزند شاهپور علیرضا در پاریس زندگی می‌کردند. علیرضا پهلوی در ۶ آبان ۱۳۳۳ درست در زمانی که شایعه ولیعهدی او (به دلیل بچه‌دار نشدن محمدرضا شاه و ثریا اسفندیاری) بر سر زبان‌ها بود، در یک سانحه هوایی کشته شد. جنازه او در کنار جسد مومیایی پدرش رضاشاه که از آفریقا آورده شده بود، در شهر ری به خاک سپرده شد.

۲- اشرف پهلوی خواهر همزاد محمدرضا پهلوی است. نام وی در زمان تولد، «زهرا» بود که بعد‌ها به «اشرف‌الملوک» و «اشرف» تغییر یافت. او پس از اتمام تحصیلات رایج آن زمان، بنا به توصیه پدرش با علی قوام پسر قوام‌الملک شیرازی ازدواج کرد که بعد از ۲۰ شهریور این امر به طلاق انجامید. وقتی رضاشاه مجبور به ترک ایران شد، اشرف در آخرین دیدار با پدر مأموریت یافت تا یاور و همدم برادرش محمدرضا پهلوی باشد. دومین ازدواج او با احمد شفیق خواهر‌زاده ملک فاروق پادشاه مصر بود. وی در دوران نخست‌وزیری مصدق به خاطر دخالت در سیاست و حمایت از مخالفان دولت از کشور تبعید شد و به فرانسه رفت. قبل از کودتای ۲۸ مرداد وارد تهران شد. بعد از مدتی ازدواج او با شفیق به طلاق انجامید. اشرف بعد از سال ۴۰ با جوان تحصیلکرده‌ای به نام مهدی بوشهری‌پور در پاریس ازدواج کرد. اشرف به خاطر نوع شخصیت و دخالتش در سیاست ایران و دست داشتن در معاملات مالی و اقتصادی و نیز زندگی خصوصی جنجال‌برانگیز و مفاسد اخلاقی گسترده، مورد انتقاد شدید مخالفان حکومت پهلوی قرار داشت. فساد مالی و اخلاقی اشرف پهلوی به حدی بود که حتی ساواک را به واکنش واداشت و رفتارهای او را مغایر شئون سلطنت گزارش کرد. خبرهای متعدد از دخالت او در قاچاق مواد مخدر در کنار عیاشی و ولخرجی، در همه محافل بر سر زبان‌ها بود. اشرف در سال‌های پس از انقلاب در آمریکا زندگی می‌کرد و در حال حاضر از سرنوشت او خبری در دست نیست. یکی دو سال پیش، جسته و گریخته، خبرهایی از ابتلای او به آلزایمر شدید حکایت می‌کرد.

۳- غلامرضا پهلوی ششمین فرزند و سومین پسر رضاشاه بود. مادرش پس از مدت کوتاهی بر اثر ناسازگاری از رضاشاه جدا شد و در خانه‌ای که برای وی در نظر گرفته شده بود با تنها فرزندش زندگی می‌کرد. غلامرضا پس از تحصیلات ابتدایی به همراه سه تن از برادران ناتنی‌اش (عبدالرضا پهلوی، احمدرضا پهلوی و محمودرضا پهلوی) برای ادامه تحصیل به مدرسه انستیتو لو روزه سوییس فرستاده شد و پس از اتمام تحصیل، در سال ۱۳۱۵ به همراه سایر برادران به ایران بازگشت و همگی به خواست پدرشان وارد دبیرستان نظام شدند. غلامرضا در سال ۱۳۲۰ و پس از کنار رفتن رضاخان از سلطنت به همراه پدر مجبور به ترک ایران و اقامت در آفریقای جنوبی شد. پس از مرگ پدر نیز اجازه بازگشت به او داده نشد و ناچار برای ادامه تحصیل به دانشگاه پرینستون آمریکا رفت ولی پس از یک سال با اجازه برادرش محمدرضا شاه پهلوی به ایران بازگشت و وارد دانشکده افسری شد و در مهرماه ۱۳۲۷ دوره دانشکده افسری را به پایان برد و به تدریج مدارج نظامی را تا اخذ درجه سرتیپی در سال ۱۳۵۰ طی کرد.

ریاست کمیته ملی المپیک، ریاست باشگاه سوارکاران، آجودانی ویژه شاه و عضویت در شورای نیابت سلطنت از جمله مشاغل وی بود. او همچنین در بسیاری از مجامع و محافل به نمایندگی از شاه شرکت می‌کرد. فعالیت‌های اقتصادی گسترده و نامشروع او، زبانزد خاص و عام بود. او در سال ۱۳۵۷ ایران را ترک کرد و کسی از سرنوشت او خبر ندارد.

۴- عبدالرضا پهلوی در مهرماه ۱۳۰۳ به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی و مقدمات نظام را در تهران سپری کرد. سپس به همراه برادرش محمدرضا برای تحصیل به مدرسه انستیتو لو روزه سوییس فرستاده شد. پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۱۵ وارد مدرسه نظام و دانشکده افسری شد. او پس از برکناری و تبعید پدرش با او به آفریقای جنوبی رفت و پس از مرگ رضاخان در سال ۱۳۲۳ برای ادامه تحصیل در رشته اقتصاد در دانشگاه هاروارد به آمریکا رفت. پس از اتمام تحصیلات در سال ۱۳۲۶ به ایران بازگشت و علی‌رغم داشتن تحصیلات عالیه در رشته اقتصاد تنها سمت تشریفاتی ریاست افتخاری برنامه هفت‌ساله دولت به او سپرده شد. او در سال ۱۳۲۹ ازدواج کرد اما به دلیل مسایل خانوادگی و شخصی و اختلاف همسرش با محمدرضا پهلوی از دربار دوری می‌جست و بیشتر وقت خود را صرف شکار و تاکسیدرمی حیوانات و کشاورزی و رسیدگی به زمین‌های کشاورزی ۳۷۰۰ هکتاری خود در دشت ناز می‌کرد. وی همچنین چندین دوره ریاست مجمع جهانی حفاظت از حیات وحش را به عهده گرفت. نامبرده پس از انقلاب در سال ۱۳۵۷ به اتفاق خانواده‌اش کشور را ترک کرد و هیچ کس از محل زندگی او اطلاعی ندارد و گفته می‌شود که نام خانوادگی خود را هم تغییر داده است.

۵- احمدرضا پهلوی هشتمین فرزند و پنجمین پسر رضاشاه بود. او در سال ۱۳۰۴ به دنیا آمد و پس از تحصیلات ابتدایی مشغول تحصیل در مدرسه نظام بود که پس از برکناری و تبعید پدرش در سال ۱۳۲۰ با او به آفریقای جنوبی و در سال ۱۳۲۳ برای ادامه تحصیل به بیروت رفت. پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۲۵ با سیمین‌تاج بهرامی دختر دکتر حسین احیاءالسلطنه بهرامی (همان کسی که در صحن مجلس شورای ملی به گوش سیدحسن مدرس سیلی زد) ازدواج کرد. این پیوند در سال ۱۳۳۳ به جدایی انجامید. احمدرضا در سال ۱۳۳۷ دوباره ازدواج کرد. او در امور اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دخالتی نمی‌کرد و کمتر در دربار حاضر می‌شد. پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ به اتفاق خانواده‌اش ایران را ترک کرد و در ۱۳۶۱ با بیماری سرطان خون در فرانسه درگذشت.

۶- محمودرضا پهلوی نهمین فرزند و ششمین پسر رضاخان در مهرماه ۱۳۰۵ به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی و مقدمات نظام را در تهران سپری کرد. او پس از برکناری و تبعید پدرش با او به آفریقای جنوبی رفت و پس از مرگ رضاشاه به ایران بازگشت و چندی بعد برای ادامه تحصیل در رشته مدیریت بازرگانی و صنعتی در دانشگاه کالیفرنیا و میشیگان به آمریکا رفت. او پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۳۳ ازدواج کرد که این ازدواج پس از سه سال به جدایی انجامید. محمودرضا در سال ۱۳۴۳ با مریم اقبال دختر دکتر منوچهر اقبال ازدواج کرد ولی نامبرده نیز پس از مدتی از او جدا شد. وی در سال ۱۳۵۷ ایران را ترک کرد و در سال ۲۰۱۰ در کالیفرنیا درگذشت.

۷- حمیدرضا پهلوی یازدهمین فرزند رضاخان و هفتمین پسر وی در ۱۳ تیرماه ۱۳۱۱ به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی را در تهران سپری کرد. پس از برکناری و تبعید پدرش با او به آفریقای جنوبی رفت و پس از مرگ رضاشاه در سال ۱۳۲۳ برای ادامه تحصیل به بیروت فرستاده شد ولی پیشرفتی در این زمینه نداشت و در عوض اهل خوشگذرانی بود. به همین خاطر در سن ۱۹ سالگی مقدمات ازدواج او را فراهم کردند و در سال ۱۳۳۰ با دخترعموی مادرش ازدواج کرد و صاحب یک فرزند شد ولی این ازدواج اندکی بعد به جدایی انجامید. او سپس با زنی دیگر ازدواج کرد و از او هم صاحب دو فرزند شد. این ازدواج هم دوامی نیافت. حمیدرضا پهلوی از سوی خاندان سلطنت متهم بود که در مجامع و محافل موجبات آبروریزی خانواده سلطنتی را فراهم می‌آورد تا اینکه در سال ۱۳۴۰ به طور کامل از دربار طرد و عنوان شاهزادگی از او سلب شد. او به علت عدم ارتباط با خاندان پهلوی، پس از انقلاب، ایران را ترک نکرد و در سال ۱۳۷۱ درگذشت و در بهشت زهرا دفن شد.

۸- فاطمه پهلوی دهمین فرزند رضاخان در سال ۱۳۰۷ متولد شد. تحصیلات متوسطه‌اش را نیمه‌تمام گذاشت و سپس در بیروت، اروپا و آمریکا ادامه تحصیل داد. در زمان رضاشاه، دربار ایران طرحی برای ازدواج فاطمه با خسروخان قشقایی در دست داشت که با شکست مواجه شد. پس از مرگ پدرش، ابتدا در مرداد ۱۳۲۷ با یک روزنامه‌نگار آمریکایی ازدواج کرد و از او صاحب یک دختر و دو پسر شد. این ازدواج موجب اعتراضاتی در ایران شد، چرا که ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان ممنوع و ازدواج زن ایرانی با تبعه سایر کشور‌ها نیاز به کسب اجازه قبلی از دولت ایران داشت. نادیده گرفتن این دو مورد موجب شد تا فاطمه پهلوی از امتیازات خود محروم شود. از سوی دیگر دربار نیز نسبت به این ازدواج روی خوشی نشان نداد. چرا که فاطمه پهلوی جشن ازدواج خود را در پاریس و درست در روزی برگزار کرد که دربار ایران به مناسبت خاکسپاری رضاشاه عزای عمومی اعلام کرده بود. اخبار این ازدواج و همزمانی آن با عزاداری به صورت بسیار پر سر و صدا در مطبوعات انعکاس یافت. سرانجام دربار در سال ۱۳۳۲ به فاطمه پهلوی و شوهرش اجازه بازگشت به کشور را داد. در مرداد ۱۳۳۸ فاطمه از شوهر آمریکایی‌اش طلاق گرفت و در آبان‌ همان سال با سپهبد محمد خاتمی ازدواج کرد. خاتمی در سال ۱۳۵۴ در حال کایت‌سواری در حوالی سد دز با کوه برخورد کرد و کشته شد. فاطمه پهلوی از جمله اعضای خاندان پهلوی بود که به فعالیت‌های اقتصادی روی آورد و یکی از سهامداران اصلی شرکت «سی. آر. سی» بود که در سال ۱۳۴۳ باشگاه پرسپولیس را راه‌اندازی کرد. اندکی پیش از انقلاب اسلامی، او روانه خارج از کشور شد. مدتی ساکن پاریس بود و سپس به لندن رفت و در سال ۱۳۶۶ در آنجا درگذشت. وی کاخ‌های متعددی در تهران و شمال ایران داشت.

۹- شمس (خدیجه) پهلوی در سال ۱۲۹۶ به دنیا آمد. او پس از سپری کردن تحصیلات رایج در آن زمان، به اصرار پدرش با فریدون جم فرزند مدیرالملک جم (وزیر و نخست‌وزیر دوره قاجار و پهلوی) ازدواج کرد. لیکن پس از کناره‌گیری رضاشاه از سلطنت، از همسرش جدا شد و چندی بعد در سال ۱۳۲۲ با عزت‌الله مین‌باشیان که هنرمند بود آشنا شد و در سال ۱۳۲۴ در قاهره با او ازدواج کرد. همسر جدید او نام و نام خانوادگی خود را به مهرداد پهلبد تغییر داد. مهرداد پهلبد در سال ۱۳۴۳ به وزارت فرهنگ و هنر منصوب شد و تا ۱۳۵۷ در این سمت باقی ماند. او در کاخی در مهرشهر کرج به نام کاخ مروارید زندگی می‌کرد. این کاخ توسط موسسه رایت آمریکا ساخته شده است. وی ریاست کانون بانوان ایران را که در اردیبهشت سال ۱۳۱۴ توسط رضاشاه برای پیشبرد و اجرای اهداف خود درخصوص کشف حجاب ایجاد شده بود، بر عهده داشت. شمس و خانواده‌اش در شهریورماه سال ۱۳۵۷ کشور را ترک کردند و چندی بعد در کشور ترینیداد و توباگو در منطقه کارائیب ساکن شدند. شمس پهلوی در اسفند ۱۳۷۴ در سن ۷۸ سالگی درگذشت و در ایالت کالیفرنیا به خاک سپرده شد.

۱۰- همدم‌السلطنه نخستین فرزند رضاخان بود. در زمان سلطنت پدرش در مجالس و محافل مطرح نبود و بیشتر اوقات را با نامادری‌اش ملکه تاج‌الملوک می‌گذراند و همدم و مصاحب او بود. او با ابوالفتح آتابای ازدواج کرد. برخی، همدم السلطنه را فرزند صفیه همدانی دانسته‌اند. صفیه همدانی زنی بود که در زمان خدمت رضاخان در همدان به ازدواج موقت او درآمد. به نقل از برخی منابع، او فرزند مریم سوادکوهی بود و مادرش در جوانی درگذشت. همدم‌السلطنه که نام اصلی‌اش فاطمه بود در سال ۱۳۵۷ در تهران درگذشت.

۱۱- صدیقه پهلوی متولد ۱۲۹۶ فرزند یکی از ۴ همسر رضاشاه یعنی زهرا سوادکوهی بود و مادرش را در شیرخوارگی به علت بیماری سل از دست داد. صدیقه پهلوی تا زمان انقلاب ایران با نام خانوادگی پدرخوانده‌اش، کدویی، شناخته می‌شد و لذا هرگز به خاندان سلطنتی راه نیافت. او در دی ماه ۱۳۶۸ در سن ۷۲ سالگی در تهران درگذشت و در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.