فکرشهر: در ایران اطلاعات دقیقی از وضعیت و کیفیت فعالیت مالی ان.جی.اوها در دسترس نیست و این در حالی است که «براساس پژوهش‌های بین‌المللی که درباره ان.جی.اوها صورت گرفته تقریبا ۸۵ درصد موسسات بین‌المللی در دنیا حتما حساب‌های دقیقی دارند و به عنوان یک المان خاص حسابرسی قانونی هم می‌شوند و گزارش حسابرس قانونی دارند. اما تعداد بسیار محدودی از آنها هستند که حاضرند صورت‌های مالی حسابرسی شده خود را بدون درخواست دیگران در معرض دید دیگران قرار داده و آن را منتشر کنند. خیلی از سازمان‌های مردم‌نهاد زحمت و هزینه این کار را می‌پذیرند اما آن را منتشر نمی‌کنند.»
به گزارش فکرشهر، روزنامه «اعتماد» در ادامه نوشت: بحث درباره عملکرد مالی ان.جی.اوها و شفافیت در عملکرد مالی آنها موضوع بحثی بود که در آن فعالان این عرصه به طرح موضوع پرداختند.
رضا درمان، مدرس، نویسنده و پژوهشگر حوزه سازمان‌های مردم‌نهاد، با طرح این پرسش که آیا تعداد مشخصی NGO یا سمن فعال در ایران وجود دارد؟ و شفافیت گردش مالی در این سازمان‌های مردم‌نهاد چگونه رصد می‌شود؟ به بررسی این موضوع پرداخت و گفت: اینها ساده‌ترین سوالاتی است که در حوزه شفافیت سازمان‌های مردم‌نهاد در سطح کلان باید از خود بپرسیم. عدم پاسخ شفاف و معین نشان‌دهنده مسائل و مشکلاتی در حوزه ذکر شده است.
او در توضیح بحث خود به طرح سوال دیگری در همین زمینه پرداخت که اساسا مگر سازمان‌های مردم‌نهاد نباید دارای شفافیت باشند و گفته‌های خود را این‌گونه ادامه داد: یکی از مهم‌ترین اصولی که ما باید رعایت کنیم، شفافیت در این حوزه است. درست است که سازمان‌های مردم‌نهاد عاری از خطا نیستند اما ما ملزم هستیم، به نوع منابعی که دراختیار داریم، شفافیت را در سرفصل‌های گوناگون در سازمان خود رعایت کنیم.
رضا درمان در بخش دیگری از سخنان خود درباره شفافیت افزود: تمام سازمان‌های مردم‌نهاد چه از جنس خیریه و چه از جنس سازمان‌های دیگر همه، به دنبال شفافیت هستند اما کمتر سازمان‌هایی سراغ شفافیت و پذیرش ریسک آن هستند. واقعا چرا این اتفاق رخ می‌دهد؟ چرا ما برخلاف شعارهایی که می‌دهیم کمتر سراغ شفافیت می‌رویم؟ در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که آیا سمن‌ها شفاف هستند؟ باید بگویم نمی‌دانم شما باید برداشت کنید. خیلی به دنبال پاسخ این سوال گشتم ولی شرمنده‌ام که در ارتباط با سازمان‌های ایرانی تحقیقی یافت نکردم.
درمان در بخش دیگری از این بحث تاکید کرد: دو پژوهش بین‌المللی پیدا کردم که این پژوهش‌ها روی نمونه‌هایی از سازمان‌های مردم‌نهاد در سطح بین‌المللی کار کرده‌اند. اعداد این پژوهش که خروجی آن به شمار می‌آید بسیار جالب هستند. طبق این پژوهش تقریبا ۸۵درصد موسسات بین‌المللی در دنیا حتما حساب‌های دقیقی دارند و به عنوان یک المان خاص حسابرسی قانونی هم می‌شوند و گزارش حسابرس قانونی دارند. اما تعداد بسیار محدودی از آنها هستند که حاضرند صورت‌های مالی حسابرسی شده خود را بدون درخواست دیگران در معرض دید دیگران قرار داده و آن را منتشر کنند. خیلی از سازمان‌های مردم‌نهاد زحمت و هزینه این کار را می‌پذیرند اما آن را منتشر نمی‌کنند.
این فعال ان.جی.اویی به نتایج پژوهشی اشاره کرد که در آن بر موضوع شفاف شدن هزینه‌کرد درآمد نهادهای مدنی غیردولتی و خیریه‌ها تمرکز داشت و افزود: طبق این پژوهش ۳۵درصد از موسسات خیریه بابت موضوعاتی از مردم پول می‌خواهند که اساسا دستور کار امروزشان نیست. براساس این گزارش حدود ۳۵درصد NGOها هستند که پولی را که دریافت کرده صرف امور دیگری می‌کنند و این دو گروه، حدود ۷۰درصد با یکدیگر همپوشانی دارند. درواقع گروه بزرگی از NGOها هستند که حتما بابت کاری که می‌کنند به مردم اطلاعات غلط می‌دهند. این پژوهشی است که در این باره انجام شده، اما واقعا چرا چنین سازمان‌هایی این برخوردها را از خود نشان می‌دهند؟
این پژوهشگر فعالیت ان.جی.اوها به نقد وضعیت ایران پرداخت و گفت: ما اطلاعات دقیقی از NGOهای ایرانی نداریم اما مواردی هست که براساس تجربه و مشاهده به دست آمده است. در این تحقیق عنوان شده رفتارها و خواسته‌های غیرمنطقی که خیرین از سازمان‌های مردم‌نهاد دارند معمولا باعث این نوع رفتار می‌شود. برای مثال، خیرین از سازمانی می‌خواهند که کمترین ریسک را در کار خود یا پروژه‌ای خاص انجام دهند؛ اما این موضوع در دنیای واقع حقیقت ندارد. خیرین از سازمان‌های مردم‌نهاد می‌خواهند راندمان کاری‌شان در بالاترین حد ممکن باشد، یا این توقع را دارند که همیشه موفق باشیم. اینها از جمله عواملی هستند که در برخی موارد سازمان‌های مردم‌نهاد به عدم صداقت دچار می‌شوند.
یکی از اتفاقاتی که پیرامون ما می‌افتد و این فرصت را برای سازمان‌های مردم‌نهاد به وجود آورده که باعث بدنامی بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد می‌شود، این است که قوانین و مقررات اصولی در دست نیست؛ نه در حوزه بازدارندگی و نه در حوزه تنبیه. سازمان‌های نظارتی نتوانسته‌اند مدل مشخص نظارت داشته باشند و آن را شکل دهند. خیلی از اوقات سازمان‌های مردم‌نهاد از این شرایط استقبال می‌کنند تا بتوانند خود را در مقابل دولت محافظت کنند. خیلی از اوقات مقرراتی که در چارچوب آنها ارزیابی می‌شویم متناسب فضای فکری ما نیست.
درمان همچنین در بیان بررسی‌های خود در عرصه شفافیت ان.جی.اوها بیان کرد: خیلی از اوقات سازمان‌های مردم‌نهاد برای حفاظت از خود از قوانین ناقص دولت به سمت فضای غیر امن پیش می‌روند. در فضایی که قانون‌گریزی بخشی از عادات روزانه ما شده است، در هر سرفصلی که درباره آن صحبت کنیم ایجاد یک فضای پرابهام و استفاده از این فضا برای ما امر غیرعادی نیست. اما حقیقت این است که ما در فضایی تاریک و غیرشفاف قدم برمی‌داریم. گاها در سازمان‌های مردم‌نهاد نه برمبنای تخصص که براساس سلیقه شخصی رفتار می‌کنیم.
این پژوهشگر عرصه فعالیت‌های ان.جی.اویی به نقد فعالیت‌های فعالان و داوطلبان در این عرصه پرداخت و گفت: خیلی اوقات عدم بروز شفافیت ناشی از این است که خود ما رفتارهای نادرست‌مان را بپوشانیم. اما یک قدم جلوتر برویم؛ حوزه‌های شفافیت در یک سازمان چه چیزهایی است؟ اول از همه شفافیت مالی به نوعی که ساختار حسابداری ما شفاف باشد وفرآیندهای مشخصی داشته باشیم. ما در ساختار حسابداری باید بتوانیم عنوان کنیم که چه اندازه پول جمع‌آوری و از سمت چه کسانی جمع‌آوری شده است. زمانی که ما در سر فصل حسابداری و حسابرسی شفافیت لازم را به خرج ندهیم در اولین جایگاه با ممیزی شدن مواجه می‌شویم. حوزه دومی که در ایجاد شفافیت بسیار پراهمیت است، کیفیت پروژه‌ها و صداقت در پیام‌هایی است که ما به مخاطبان‌مان اعلام می‌کنیم. ما پروژه‌هایی را که محل هزینه‌کرد هستند را اعلام می‌کنیم ولی کمپین و روش درآمدزایی‌مان را اعلام نمی‌کنیم. ما در ارایه گزارشات‌مان به نوعی عمل می‌کنیم که این کار چقدر خوب انجام شده است. قضاوت روی گزارشات ما وجود دارد، کیفی صحبت می‌کنیم و نه کمی. ما باید اجازه دهیم که فرصت تحلیل و خواندن به مخاطب داده شود. به جای تعریف و تمجید از خود چگونگی کار انجام شده را توضیح دهیم. معمولا ما گزارشی از عملکرد کار نمی‌دهیم و تنها به گزارشی از نتیجه بسنده می‌کنیم.
درمان در بخش دیگری از سخنان خود توضیح داد: ما در رابطه با کنترل‌های داخلی مسوولیت‌پذیری موسسه‌مان هم باید تمرکز داشته باشیم. این نیز حوزه‌ای است که در سازمان‌های مردم‌نهاد بدان توجه می‌شود. شاید کمتر به ذهن بیاید اما جزو موارد مهم است.
در اینجا این سوال مطرح می‌شود که تعامل با نیروهای داوطلب‌مان به چه صورت است؟ در پاسخ باید بگوییم فضایی که در خیریه‌ها وجود دارد متاسفانه با فضاهای انتفاعی بسیار متفاوت است. سازمان‌های انتفاعی به دفعات جلسه می‌گذارند به دفعات پیرامون یک مساله صحبت می‌کنند اما در سازمان‌های غیرانتفاعی و مردم‌نهاد به این صورت نیست.
رضا درمان در جلسه‌ای این سخنان را مطرح کرد که انتشارات «نشرنی» و موسسه خیریه دارالاکرام آن را برگزار کرده بودند. این پژوهشگر فعالیت‌های داوطلبانه و خیریه در این جلسه همچنین توضیح داد: خیرین مستندات، رفتار و تجربه یک سازمان را رصد و به نتیجه‌گیری می‌رسند که با آن سازمان کار بکنند یا کار نکنند. مرز این کار کردن یا نکردن احساس وجود مفهومی تحت عنوان شفافیت است. اما اجازه دهید چند جمله‌ای درباره الزام وجود شفافیت بگوییم، زمانی که ما بخواهیم شفافیت را در سازمان ایجاد کنیم باید اعلام عمومی روش‌های حسابداری موسسه وجود داشته باشد و این موضوع باید در گزارش‌های سالانه به چشم بخورد. ما برای اینکه اطلاعات حسابداری را منتشر کنیم نیاز به انتشار اعداد و لیست‌ها داریم. تک تک کمپین‌های درآمدزا باید اعلام و به نظام‌هایی رجوع شود که به ما هم مرتبط باشد و امکان دسترسی به اطلاعات به خیرین وجود داشته باشد. یک خیریه باید چارچوب‌های اخلاقی خود را مشخص کند و این تضمین را به مخاطب بدهد که رازداری و حفظ اطلاعات خیر از جمله روش‌های موسسه خیریه ماست.
درمان همچنین سخنان خود را با این سوال که سنجش شفافیت چگونه انجام می‌شود؟ این‌گونه ادامه داد: استانداردهایی که عملکرد سازمان‌های مردم‌نهاد را مورد بررسی قرار می‌دهند به نوعی معیارهای شفافیت را در سازمان‌ها نیز مورد بررسی قرار می‌دهند. این معیارها در بررسی شرایط و وضعیت قانونی موسسه مورد بررسی قرار می‌گیرد. عموما سازمان‌های بالادستی سعی می‌کنند از نظام حسابداری یک سازمان مردم‌نهاد اطمینان حاصل کنند. موضوع کیفیت موسسه در یک سازمان مردم‌نهاد بسیار قابل اهمیت است و برنامه‌ریزی سازمانی حرف اول را در این رابطه می‌زند. اینها موضوعاتی است که در رابطه با کیفیت سازمان شما مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. یک سازمان مردم‌نهاد در سطح اجتماعی یک وجهه اجتماعی از خود به‌جا می‌گذارد و اگر به عنوان یک سازمان عام‌المنفعه معرفی شود، بسیار مهم است که آمار و ارقام را دراختیار مخاطبان خود قرار دهد.
