جنگ جدید نفتکش‌ها بین ایران و امریکا در راه است؟ / تنگه هرمز نقطه تازه تنش‌ها خواهد بود؟

فکرشهر: فارن پالیسی نوشت: در حالی که تنش‌ها بین تهران و واشنگتن وارد مرحله جدیدی شده، تنگه هرمز به آبراه خطرناکتری تبدیل شده است.

به گزارش فکرشهر از انتخاب، در ادامه این مطلب آمده است: جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا گام‌هایی را برای گرفتن انتقام ۳ سرباز کشته شده در مرز اردن و سوریه به دست نیرو‌های تحت حمایت ایران در ۲۸ ژانویه برداشته است. ایالات متحده روز دوم فوریه حملاتی را به مواضع گروه‌های منتسب به تهران در سوریه و عراق ترتیب داد.

اما اقدامات بیشتر واشنگتن می‌تواند سطح تنش در تنگه هرمز را به وضعیت وخیم تری برساند. کشتی‌های تجاری به شدت به این آبراهه بین المللی وابسته اند و ایران نیز کنترل یک بخش از آن را در اختیار دارد.

ایالات متحده امیدوار است این حملات بدون تشدید تنش و تبدیل رویارویی غیرمستقیم به یک مواجهه مستقیم، پیامی واضح به ایران ارسال کند. اقدامات تلافی جویانه دیگری نیز در راه خواهد بود. جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا گفته این حملات ادامه خواهد داشت، اما دولت دولت بایدن خواهان تشدید تنش نیست. با این حال حتی اگر درگیری‌ها گسترش نیز نیابد، تنگه هرمز به مکانی پرریسک‌تر تبدیل خواهد شد.

در سال ۲۰۲۲، روزانه ۲۱ میلیون بشکه نفت از طریق این تنکه ترانزیت شد که معادل ۲۱ درصد از کل مصرف جهانی نفت بود. تنگه هرمز آبراهی باریک است که تردد کشتی‌ها از آن می‌تواند به راحتی در اثر وقوع طوفان، سوانح دریایی یا اقدامات عامدانه طرف‌های ذینفع مختل شود.

در جریان جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰ میلادی، عراق شروع به هدف قرار دادن کشتی‌های عبوری به مقصد ایران کرد و پس از مدتی ایران نیز اقدامات تلافی جویانه را آغاز کرد. خیلی زود خلیج فارس و تنگه هرمز درگیر جنگ نفتکش‌ها شد. کشور‌های متخاصم (به ویژه عراق) کشتی‌های تجاری را با راکت و مین گذاری هدف قرار دادند. اما کشتی‌ها در هر صورت به عبور و مرور از تنگه و خلیج فارس ادامه دادند، زیرا جهان به نفت نیاز داشت.

تا پایان یافتن جنگ نفتکش ها، بیش از ۳۲۰ خدمه کشتی‌های تجاری کشته، زخمی یا ناپدید شدند و ۳۴۰ کشتی نیز آسیب دیدند. ۱۱ کشتی به کلی غرق شدند. هرچند جنگ نفتکش‌ها ایده ایران نبود، اما تهران یک درس واضح از آن آموخت: تا زمانی که جهان به نفت نیاز دارد، کشتی‌ها نیازمند عبور از خلیج فارس هستند و این فرصتی بی نظیر به ایران برای هدف قرار دادن کشتی‌هایی که انتخاب می‌کند می‌دهد.

اکنون که واشنگتن در حال تلافی کردن کشته شدن ۳ سرباز خود در منطقه است، ایران می‌تواند با هدف قرار دادن کشتی‌ها در تنگه هرمز دست به اقدام متقابل بزند.

سوین رینگباکن، رئیس موسسه بیمه دریایی دی ان کی گفت: «صرف نظر از اینکه واکنش آمریکا در چه حدی خواهد بود یا آمریکا تصمیم بگیرد دست به اقدام تلافی جویانه علیه نیرو‌های سپاه پاسداران بزند، ایرانی‌ها می‌توانند به کشتی‌های تجاری حمله کنند. این کاری است که آن‌ها برای چندین سال انجام داده اند و دلیلی ندارد که فکر کنیم آن‌ها از این فرصت استفاده نخواهند کرد.»

رینگبانک خاطرنشان می‌سازد، ایرانی‌ها می‌توانند تصمیم بگیرند که این اقدامات را به صورت پنهانی انجام دهند. «آن‌ها می‌توانند دست داشتن در چنین اقداماتی را کتمان کنند و وانمود کنند که یک مداخله موردی مربوط به یک حادثه قبلی، قاچاق یا نظیر آن بوده یا حملاتی را در خارج از آب‌های خود انجام دهند، نظیر آنچه در سال ۲۰۱۹ انجام دادند.» درماه می‌آن سال، ۴ تانکر در اطراف بندر فجیره امارات و در نزدیکی انتهای جنوبی تنگه هرمز هدف قرار گرفتند. متعاقبا سازمان ملل به این نتیجه رسید که حملات توسط یک بازیگر دولتی ناشناس انجام گرفته است. ماه بعد از آن نیز ۲ تانکر دیگر در همان نزدیکی مورد هدف قرار گرفتند.

تا زمانی که ایران علیه ایالات متحده یا دیگر کشور‌های مرتبط با کشتی‌های عبوری از تنگه اعلام جنگ نکند، نیروی دریایی آمریکا یا دیگر کشور‌ها نمی‌توانند کار چندانی برای حفاظت از کشتیرانی در آن منطقه انجام دهند. ژنرال اندرو لوئیس، فرمانده سابق ناوگان دوم دریایی ارتش آمریکا در منطقه گفت: «اگر یک جنگ اعلام شده وجود نداشته باشد، بر اساس مقررات کنوانسیون حقوق دریاها، محدودیت‌هایی (برای اقدامات بازدارنده) وجود خواهد داشت.» رینگباکن ادامه داد: «نیروی دریایی کشور‌ها می‌توانند آب‌های بین المللی را رصد کنند و احتمالا مداخلاتی را انجام دهند، اما فراتر از آن، کار زیادی نمی‌شود انجام داد.»

این وضعیت فرصت‌های جذابی را برای ایران فراهم می‌سازد. نیل رابرتس، یک مقام مسئول در کمیته مشترک جنگ در صنعت بیمه دریایی که وظیفه ارزیابی ریسک‌ها را بر عهده دارد گفت: «ایران توانمندی‌های ثابت شده‌ای در اختیار دارد، اما از بستن تنگه هرمز نفعی نخواهد برد، به همین دلیل است که همواره مراقب بوده اقدامات قبلی اش محدود باشد.» در حقیقت ایران نیازی به تلاش برای بستن تنگه هرمز ندارد. تنها کافی است تهران این پیام را ارسال کند که ریسک‌های متوجه کشتیرانی تجاری قرار است افزایش یابد. به گفته لوئیس: «تصمیم در این باره که ترانزیت نفت از خلیج فارس ادامه یابد، نه در سطح ملی بلکه در سطح شرکت‌ها اتخاذ می‌شود... اینکه تنگه هرمز بسته می‌شود یا نه، بستگی به نحوه واکنش صنعت حمل و نقل به تهدیدات موجود دارد.»

البته اگر ایران بخواهد سطح تنش را به اندازه‌ای بالا ببرد که یک جنگ نفتکش جدید رخ دهد، صنعت نفت و بیمه کنندگان آن باید محاسبات دراماتیکی انجام دهند. حملات حوثی‌ها در دریای سرخ همین حالا هم ریسک‌ها را برای کشتی‌های تجاری افزایش داده، اما تشدید بیشتر حملات به کشتی‌ها در تنگه هرمز بسیار خطرناک‌تر خواهد بود.

در دهه ۱۹۸۰ میلادی این صنعت تمایل داشت نه تنها غرق کشتی‌ها بلکه تلفات خدمه کشتی‌ها را نیز تحمل کند. اما امروز چطور؟ صنعت حمل و نقل دریایی صنعت زودرنجی نیست. کافی است تنها نگاهی به بیش از ۴۰۰ هزار دریانوردی بیاندازید که در جریان همه گیری کرونا و به دلیل خودداری کشور‌ها از صدور اجازه پهلوگیری، در داخل کشتی‌ها گیر افتاده بودند. اما آمار بیش از ۳۰۰ کشته ممکن است حتی برای صنعت کشتیرانی نیز تلفات بالایی به شمار برود.

اینکه آیا تداوم عرضه جهانی انرژی اهمیت بیشتری یا حفظ جان دریانوردان؟ ممکن است خیلی زود به یک سوال اساسی و تعیین کننده تبدیل شود. به گفته رینگباکن، فعلا «باید با این ریسک سر کنیم که درگیری‌ها ممکن است در منطقه تشدید شود.»