فکرشهر: هرچند نرخ‌های جمعیتی بوشهر امروز پیری و سالمندی جامعه این استان را فریاد می زنند اما بیشتر مردم اعتنای چندانی به آن ندارند، در حالی که فردا این موضوع در قامت بحرانی نمود پیدا خواهد کرد که حل آن به هیچ روی امکان پذیر نخواهد بود.
به گزارش فکرشهر به نقل از ایرنا، برای اینکه ترکیب جمعیتی بوشهر در شرایط کنونی خود حفظ شود و اکثریت با ۱۵ تا ۶۴ ساله‌های مولد و محرک توسعه باشد، باید دست کم هر مادر ۱۵ تا ۴۹ ساله ۲.۱ فرزند متولد کند؛ در این صورت آنگاه که یک پدر و مادر سال‌های جوانی خود را سپری کردند و پای به پیری گذاشتند ۲ فرزند جوان پا جای پای آنها بگذارند.
اما نرخ جایگزینی جمعیت سال‌هاست که در کشور و استان بوشهر پایین آمده و فاصله با این شاخص ۲ و یک دهمی لازم برای جایگزینی این جمعیت روز به روز بیشتر می‌شود طوریکه اکنون شمار خانواده‌های تک فرزندی رو به افزایش است.
آنطور که آمارها تا پایان ۱۴۰۰ می‌گویند؛ امروز هر مادر بوشهری ۱.۶ فرزند به دنیا می‌آورد، نرخ رشد جمعیت در بوشهر به ۰.۷ درصد رسیده است و میزان عمومی ولادت نیز با رقم ۱۲.۲ وضعیت خوبی ندارد.
جای خالی پژوهش‌های فراگیر در موضوع ترویج فرزندآوری
همه اینها نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی برای فرزندآوری همین امروز ضروری به نظر می رسد و حتی عقب انداختن برای فردا هم دیر است؛ اما آنطور که از آمارها بر می‌آید هنوز عموم مردم به اهمیت حفاظت از جوانی استان بوشهر آگاه نیستند و مجموع ولادت‌های ثبت شده امسال نیز این گفته را تایید می‌کند.
به اعتقاد مدیرکل ثبت احوال استان بوشهر بحران جمعیت " خطرناک" است، چرا که همه بحران‌ها را به نوعی می‌توان حل کرد اما این بحران قابل حل نیست و برای تغییر آن دست کم ۱۰ سال زمان نیاز است.
اسکندر پاسالار می‌گوید: با شیبی که استان بوشهر در نرخ ولادت دارد در آینده دچار پیری جمعیت می‌شود و در این صورت در همه مسائل با مشکل مواجه خواهد شد.
آنطور که از گفت‌وگوهای خبرنگار ایرنا با مسئولان و گروه‌های مردمی مرتبط با ترویج فرزندآوری بر می‌آید، جای خالی پژوهش‌هایی دقیق و فراگیر درباره عوامل و متغییرهای دخیل در کاهش نرخ فرزندآوری استان بوشهر خالی است، پژوهش‌هایی که می‌تواند ابزاری کارا برای برنامه‌ریزی‌های جمعیتی باشد.
بسیج دستگاه‌ها برای بهبود نرخ‌های نگران کننده جمعیتی
"قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده" که از آبان ماه ۱۴۰۰ دولت سیزدهم اجرای آن را کلید زده است اهرُمی است که می‌تواند برای ارتقای آمارهای جمعیتی به کمک آید؛ قانونی جامع که وزارتخانه‌های کشور، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، علوم، تحقیقات و فناوری، ورزش و جوانان، راه و شهرسازی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اطلاعات، امور اقتصادی و دارایی، فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش و ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمانهای صدا و سیما، برنامه و بودجه، تبلیغات اسلامی و پزشکی قانونی کشور را برای دست‌یافتن به این هدف راهبردی بسیج کرده است.
قانون جوانی جمعیت در نزد عموم مردم با تسهیلات ازدواج و فرزندآوری و تسهیگری‌های مسکن، خودرو و استفاده از امکانات عمومی به یاد می‌آید؛ این تسهیلات می‌تواند دست کم از شدت یکی از عواملی که تمایل به فرزندآوری را کاهشی کرده است، یعنی "اقتصاد خانواده" بکاهد.
فعالان مردمی ترویج فرهنگ ازدواج و فرزندآوری در استان بوشهر می‌گوید: برخی از مردم در پاسخ به این سوال که چرا مایل نیستند برای داشتن فرزند دوم و بیشتر برنامه‌ریزی کنند، بلافاصله به هزینه‌های دوره بارداری و تولد فرزند اشاره می‌کنند و معقتدند که تولد یک عضو جدید اقتصاد خانواده را متلاطم می‌کند.
بخشی از قانون جوانی جمعیت در صدد است تا در این بُعد خانواده‌ها را حمایت کند تا افزایش شمار فرزندان کمترین تاثیر را در معیشت خانوار بگذارد.
به گفته مدیرکل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری بوشهر در نیمه نخست امسال هشت هزار و ۲۲۵ فقره تسهیلات فرزندآوری به ارزش ۳۵۸ میلیارد تومان به خانواده‌های دارای ۲ فرزند و بیشتر در استان بوشهر پرداخت شده است.
رقیه زنگنه‌نژاد با اشاره به پیگیری‌های ستاد حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در اجرای صحیح این قانون، می‌گوید: در زمان حاضر مدت زمان انتظار برای دریافت تسهیلات فرزندآوری به کمتر از یک ماه رسیده است.
اما این تسهیلات بانکی و تسهلات دریافت زمین و مسکن همه حمایت‌های قانونی از خانواده‌های ۲ فرزندی و بالاتر نیست و به عنوان نمونه بر اساس قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت با معرفی ثبت احوال و صدور شناسه برای مادران، بلیت سینما، خدمات حمل و نقل عمومی، تعرفه‌های فرهنگی، ورزشی و تفریحی شهرداری‌ها و برخی دیگر از دستگاه‌های اجرایی و ورود به اماکن تاریخی و فرهنگی برای خانواده‌های دارای سه فرزند و بیشتر نیم بها می‌شود و می‌توانند از تخفیف استفاده از دوره‌های آموزشی، تربیتی و هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استفاده کنند.
مدیر کل ثبت احوال استان بوشهر معتقد است که این قانون "قانونی جامع و متمدنانه است" و اجرای آن بخشی از مسائل حوزه جمعیت را حل می‌کند.
پاسالار با اشاره به شناسایی و صدور کارت برای مادران دارای سه فرزند و بیشتر به عنوان وظیفه قانونی ثبت احوال، اظهار می‌کند: این قانون به کمک خانواده‌هایی می‌آید که تمایل به فرزندآوری دارند، اما شرایط اقتصادی‌شان آنها را نگران می‌کند.
اقتصاد خانوار و چند چیز دیگر
اما بدون شک این همه چیز نیست و نگرانی‌های اقتصادی با همه نمود خود تنها یکی از دلایلی است که خانواده‌ها را از تصمیم‌گیری برای فرزندآوری و تحقق شعار "فرزند بیشتر، زندگی‌شادتر" باز می‌دارد.
چنانکه زهره نصیحت کن، فعال مردمی ترویج فرزندآوری در استان بوشهر نیز در گفت‌وگو با ایرنا به آن اذعان می‌کند، بسیار از هم استانی‌ها از نظر اقتصادی مساله‌ای برای تامین هزینه‌های خود ندارند و بالاتر از میانگین جامعه هستند اما تمایلی به داشتن فرزند ندارند؛ بنابراین باید دلیل آن را در مسائل فرهنگی جست‌وجو کرد.
هر چند پژوهشی جامع در سطح استان بوشهر، دیگر عوامل کاهش تمایل زوجین به فرزندآوری را رصد و اعلام نکرده است، تلاش کردیم در گفت‌و گو با دبیر ستاد استانی جوانی جمعیت و ۲ عضو گروه‌های مردم نهاد فعال در ترویج فرهنگ فرزندآوری - به عنوان کسانی که بیشترین مواجهه و بررسی را در این زمینه داشته‌اند- به دلایل این تصمیم و کاهشی شدن نرخ فرزندآوری در استان بوشهر و راهکارهای پیشنهادی برای چاره کردن آن پرداختیم.
دبیر ستاد جوانی جمعت استان بوشهر معتقد است که فرهنگ مادی‌گرایی یکی از موانع سد راه تصمیم‌گیری زوجین برای افزایش تعداد فرزندانشان است؛ عاملی که به نظر مرتبط با وضعیت اقتصادی خانوار می‌آید اما چیزی فراتر از آن است؛ رقیه زنگنه نژاد معتقد است که این فرهنگ اسباب و هزینه‌های زندگی را بیشتر کرده است.
رقیه زنگنه نژاد اذعان می‌کند: این فرهنگ نگرانی والدین را از تامین هزینه‌ها و آینده فرزندشان نگران کرده است.
"تغییر رویکرد به جایگاه فرزند و نقش او در خانواده" یکی دیگر از مولفه‌هایی است که از نظر دبیر ستاد جوانی جمعیت استان بوشهر در کاهشی شدن نرخ فرزندآوری بی تاثیر نیست؛ زنگنه نژاد توضیح می‌دهد: بر اساس آموزه‌های ایرانی و اسلامی فرزندان نیروی مولد در خانواده هستند اما با تغییر این فرهنگ، آنها تا سنین بالا نقش مصرف کننده را دارند و این خانواده‌ها را برای تامین آینده شان نگران می‌کند.
او تغییر مفهوم سعادت مندی را یکی دیگر از عوامل اثرگذار می‌بیند و می‌گوید: امروز مفهوم سعادت مندی در میان اذهان عمومی دگرگون شده و افقی انسان محور برای آن تعریف شده است، بنابراین زوجین ترجیح می‌دهند از ماشین یا خانه بهتری استفاده کنند و فرزند کمتری داشته باشند.
دستخوش تغیر شدن " اصالت نقش مادری" یکی دیگر از این شمار است که از نظر مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری بوشهری با اولویت قرار گرفتن اشتغال از سوی زنان ارتباط می‌یابد.
او با اشاره به نظر سنجی صورت گرفته از سوی مرکز افکار سنجی دانشجویان، می‌گوید امروز زنانی با تحصیلات کمتر تمایل بیشتری به فرزندآوری دارند و با افزایش تحصیلات این تمایل کاهش می‌یابد.
زهره نصیحت کن از فعالان مردمی این حوزه نیز با اشاره به گفت‌وگوهای خود با زوجین بوشهری، اصرار زنان به اشتغال خارج از منزل را یکی از عوامل اثرگذار بر کاهش تمایل به فرزندآوری می‌داند که تا اندازه به اقتصاد خانوار و تا حدی نیز خواستی فرهنگی است.
او "برخورد منفی جامعه و کادر بهداشتی با زوجینی که تصمیم به فرزندآوری بیشتر دارند را هم به شمار دلایل کاهش فرزندآوری در استان بوشهر می‌افزاید و می‌گوید: هنگامی که آنها با داشتن ۲ فرزند برای داشتن سومین فرزند تصمیم می‌گیرند با برخورد نامناسب کادر بهداشتی مواجه می‌شوند؛ کادر بهداشتی هنوز توجیه نشده‌اند که حالا موقع برخورد بد با مادران راغب نیست.
این فعال مردمی همین طور به برخورد و نگاه عموم مردم به خانواده‌ها و زوج‌های که فرزندان بیشتری دارند به عنوان عاملی اشاره می‌کند که بر تصمیم گیری برای فرزندآوری اثرگذار است.
ضرورت درمان ناباروری و حمایت از زوجین نابارور
ناباروری همواره یکی از چالش‌هایی است که سیاست‌گذاران جمعیتی به آن توجه ویژه دارند؛ زوجی که به مدت یک سال خواهان فرزند بوده و باردار نشده باشد باید از نظر ناباروری بررسی شود، این بررسی در خانم‌های ۳۵ سال و بالاتر، باید بعد از ۶ ماه انجام شود؛ تأخیر در بارداری باعث می‌شود فرصت تشخیص زودرس ناباروری از دست برود و احتمال باروری نیز با افزایش سن کاهش می‌یابد.
بر اساس اعلام دانشگاه علوم پزشکی میزان شیوع ناباروری اولیه در زنان در این استان ۱۴.۵ و ثانویه ۱۸.۶ است و در بین استان‌های با شیوع بالای ناباروری قرارگرفته است.
نصیحت کن نیز می‌گوید: گران بودن درمان‌های ناباروری یکی از دلایل انصراف مادران از فرزندآوری بویژه در ناباروری‌های ثانویه است؛ پوشش بیمه‌ای هنوز برای بسیاری از درمان‌های ناباروری اعمال نشده و باید در این زمینه هر چه زودتر اقدام شود.
درمان ناباروری نیز از نظر دبیر ستاد جوانی جمعت استان بوشهر یکی از ضرورت‌ها است و زوج ها باید فاصله میان ازدواج و تولد نخستین فرزند خود را کاهش دهند زیرا این عامل در ایجاد ناباروری ثانویه برای تولد فرزندان بعدی اثر گذار است.
مصاحبه شوندگان این گزارش به نقش سقط جنین نیز در کاهشی بودن نرخ فرزندآوری اشاره کردند؛ عاملی که به رغم ممنوعیت‌های شرعی و قانونی و تبعاتی که برای سلامت مادر دارد همچنان به فراوانی رواج دارد.
اعتمادآفرینی، آموزش و ترویج کارآمد راهکار صعودی کردن نرخ‌های فرزندآوری
علاوه بر مسائل اقتصادی و فرهنگی مرتبط با اقتصاد، متغییرهای کاملا فرهنگی در این میانه نقش آفرینی می‌کنند که مانع از ثمربخشی سیاست‌های حمایتی معیشتی و اقتصادی در این زمینه می‌شود؛ بنابراین توجه مسئولانه به اجرای بندهایی از قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده که به این بعد از مساله می‌پردازد بسیار ضروری به نظر می‌رسد.
آنطور که مائده پیامی مسئول ستاد نهضت پیشرفت بانوان استان بوشهر نیز در گفت‌وگو با ایرنا بر آن تاکید می‌کند، اگر تنها بعد اقتصادی را در این مساله موثر بدانیم اشتباه است و فرهنگ و اقتصاد به اتفاق در تصمیم‌گیری برای فرزندآوری موثرند؛ ترویج و فرهنگسازی باید در راستای اقناع زوجین در هر دو بعد صورت گیرد.
دبیر ستاد جوانی جمعیت استان بوشهر یکی از راهکارهای افزایش تمایل خانواده‌ها به فرزندآوری را آموزش و فرهنگ سازی می‌داند و توضیح می‌دهد: هرچند آموزش‌ها در این زمینه برنامه ریزی و اجرا شده است اما باید سیستم آموزشی گسترده‌تری طرح ریزی شود و این آموزش‌ها در قالب واحدهای درسی یا رشته‌ای دانشگاهی به کتاب‌های درسی و دانشگاه وارد شود.
او با تاکید بر اثرگذاری آموزش‌های محله محور، می‌گوید: این نوع آموزش هنوز به صورت فراگر اجرایی نشده است و در این مسیر می‌توان از ظرفیت سازمانهای مردم نهاد بهره برد.
هرچند قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده به گفته مدیرکل ثبت احوال استان بوشهر جامع و بالقوه اثر بخش است اما در برخی زمینه‌ها تعلل در اجرای آن اعتماد را از خانواده‌ها گرفته است.
نصیحت کن، فعال مردمی ترویج فرزندآوری در استان بوشهر با اشاره به این نکته، می‌گوید: هنگامی که مزایای قانونی فرزندآوری را برای مردم می‌گوییم، آنها یکی از آشنایانشان را مثال می‌زنند که شرایط را داشته اما هنوز مزایایی به او تعلق نگرفته است؛ بنابراین برای اعتماد آفرینی در میان مردم باید بر اجرای این قانون نظارت شود.
پیامی نیز می‌گوید: بسیاری از مردم از بندهای قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مطلع نیستند و باید برای آنها تبیین شود.
برآیند تغییرات بلند مدت فرهنگی، مشکلات معیشتی و ناآگاهی از قوانین حمایتی که هست، تصمیمی شده که در اینده‌ای نچندان دور کشور را در شرایطی بحرانی قرار می‌دهد؛ اکنون در همین فرصت محدود، فرهنگسازی و اقناع زوج‌های جوان به فرزندآوری بیش از همیشه ضروری به نظر می‌رسد.
