از تهدید به فرصت؛ لزوم بازنگری در حکمرانی ملی در دوران پساجنگ

فکرشهر

در نخستین ساعات ۲۳ خردادماه، رژیم صهیونیستی با نقض آشکار قواعد بنیادین حقوق بین‌الملل، اقدام به حمله نظامی گسترده علیه خاک کشورمان کرد؛ حمله‌ای که متأسفانه با شهادت جمعی از دانشمندان هسته‌ای، فرماندهان ارشد نظامی و صد‌ها تن از شهروندان غیرنظامی و نیز آسیب به برخی از تأسیسات هسته‌ای، نظامی، زیرساختی و حتی منازل مسکونی همراه بود. این حمله ددمنشانه در طی ۱۲ روز با پاسخ کوبنده و متناسب نیرو‌های مسلح کشورمان روبرو شد و شدت این پاسخ به گونه‌ای بود که منجر به توقف حملات گردید. یکی از اهداف دشمن در این جنگ تحمیلی که به صراحت از سوی آنها بیان شد استفاده از شکاف بین مردم و حاکمیت بود که با هوشیاری و زمان‌شناسی مردم در دستیابی به این هدف ناکام ماند. اگرچه این حمله دشمن صهیونی از نظر انسانی و ملی ضایعه‌ای عظیم بود، اما ضرورت بازتعریف راهبرد‌های حکمرانی در کشورمان را برجسته ساخت. 

آنچه بیش از پاسخ نظامی ایران موجب تعجب ناظران جهانی شد، نمایش بی‌سابقه‌ای از انسجام ملی بود. ایرانیان داخل و خارج کشور صرف‌نظر از گرایش‌های فکری، قومی و سیاسی با وجود همه گلایه‌ها و نقد‌هایی که به شیوه حکمرانی کشور داشتند حول محوری به نام «ایران» گرد آمدند و در دفاع از تمامیت ارضی کشور یکپارچه شدند. این اتحاد اگرچه در دل بحران شکل گرفت، اما حامل پیامی راهبردی برای آینده است؛ سرمایه اجتماعی در ایران زنده است به شرطی که سیاست‌گذاری‌ها آن را تقویت کند نه فرسوده سازد. همراهی و وفاق ملی شکل گرفته فرصتی استثنایی را برای کشور فراهم ساخته است که اگر قدر شناخته شود می‌تواند نقطه شروع برای حرکت به سوی تقویت تمامی مولفه‌های قدرت باشد. 

حادثه اخیر بار دیگر اهمیت حکمرانی خوب را به عنوان سپر دفاعی نرم کشور یادآور شد. اگرچه انسجام ملی در برابر تهدید خارجی تجلی یافت، اما تداوم آن نیازمند تحولات ساختاری در عرصه داخلی است. در این شرایط حاکمیت و مردم هر کدام وظایفی را بر عهده دارند که اگر به درستی این وظایف انجام شود می‌توان شاهد توسعه همه جانبه و پایدار کشور بود. از یک سو حاکمیت نه به عنوان یک انتخاب بلکه به عنوان یک الزام باید برخی از سیاست‌های دوقطبی‌سازی را که در سال‌های گذشته توسط برخی از سیاستمداران تندرو در دو جریان سیاسی اصلی دنبال شده است، تغییر داده و از این فرصت برای تحقق حکمرانی خوب استفاده لازم را ببرد.

حاکمیت باید به معنای واقعی و نه در سطح شعار همه مردم با هر نگرش و دیدگاه سیاسی را که دل در گرو آبادانی، پیشرفت و توسعه کشور دارد، در تصمیم‌سازی‌ها و تعیین سرنوشت خود مشارکت دهد. در صورت تحقق این مهم می‌توان سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی را که در سال‌های گذشته و در اثر برخی از تصمیمات اشتباه آسیب جدی دیده بود، بازسازی کرد و از این سرمایه به طور موثر در توسعه کشور بهره برد.

از سوی دیگر اکنون مردم به وضوح پی برده‌اند که همه سرنشینان یک کشتی بزرگ به نام ایران هستند و هر آنچه در کشور اتفاق می‌افتد بر سرنوشت یکایک افراد جامعه تأثیر خواهد گذاشت؛ بنابراین مشارکت فعال مردم در مسایل خرد تا کلان کشور وظیفه‌ای همگانی است که عدم توجه به آن می‌تواند نتایج خسارت باری به همراه داشته باشد. مشارکت و نظارت فعال مردم در امور جامعه، عرصه را برای جولان مسوولان ناکارآمد، فاسد و بی‌برنامه که صرفاً براساس زد و بند‌های سیاسی به این مناصب رسیده‌اند، تنگ خواهد کرد و بدین طریق یکی از دلایل اصلی عدم توسعه کشور، یعنی حضور افراد نالایق در مناصب مدیریتی، رفع و با حرکت به سمت شایسته‌سالاری بخش عمده‌ای از نارضایتی عمومی از بین خواهد رفت. این امر نیازمند ایجاد و ترویج یک گفتمان اجتماعی است و در این میان نخبگان فکری و اجرایی، فعالان اجتماعی و سیاسی و اصحاب رسانه نقش مهمی را برعهده دارند.

شفافیت در تصمیم‌ها، رویه‌ها و فرآیند‌ها از طریق بهره‌مندی از سیستم‌های مکانیزه، پاسخگو کردن مسوولان در برابر مردم، بهره‌وری منابع و ایجاد زمینه مناسب برای مشارکت مردم در تصمیم‌سازی‌ها و همچنین فراهم ساختن امکان ارتقای افراد شایسته در ساختار اداری کشور باید به عنوان موضوعات اصلی در این گفتمان مدنظر قرار گیرد. تنها در این صورت است که می‌توان انتظار داشت عقب‌ماندگی‌ها جبران شده و کشور به سمت توسعه حرکت کند.

حمله جنایتکارانه رژیم صهیونیستی را می‌توان یک زخم، یک هشدار و یک فرصت تلقی کرد. زخم از آن‌رو که فقدان‌های انسانی جبران ناپذیرند؛ هشدار از آن حیث که آسیب‌پذیری در حکمرانی داخلی می‌تواند تهدید‌های خارجی را تشدید کند و فرصت از آن منظر که انسجام اجتماعی شکل گرفته می‌تواند نقطه عزیمت تازه‌ای برای اصلاحات و نوسازی سیاست عمومی در ایران باشد. اکنون مسوولیت همگان اعم از نهاد‌های حاکمیتی، نخبگان، رسانه‌ها و مردم در حفظ این سرمایه همبستگی ملی آغاز شده است. آینده ایران به کیفیت تصمیم‌های امروز بستگی دارد.

*محمدمهدی مشایخی ـ دانشجوی دکترای مدیریت و عضو اندیشکده حکمرانی و توسعه فردا