چرا ایران آغوش خود را برای مذاکره با طالبان گشوده است؟ / نگرانی تهران از رابطه ی خطرناک چهارجانبه بین طالبان، اسلام‌آباد، ریاض و ابوظبی

فکرشهر: ماه گذشته دبیر شورای امنیت ملی ایران طی دیداری از افغانستان تایید کرد که ایران در حال مذاکره با طالبان است. مدت کوتاهی پس از این دیدار، نماینده طالبان به منظور مذاکره درباره روند صلح در افغانستان راهی تهران شد.

به گزارش فکرشهر، انتخاب به نقل از المانیتور نوشت: بازتعریف طالبان، بخشی از راهبرد دفاعی ایران در پاسخ به تحولات ژئوپولتیک در افغانستان است. از زمان هجوم شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹ ایران درگیر بحران‌های این کشور بوده است. این درگیری گاهی چهره تهاجمی داشته و گاهی ماهیت دفاعی به خود گرفته است. به عنوان مثال رویداد یازدهم سپتامبر، ایران را در موقعیتی تهاجمی قرار داد. این اتفاق موجب شد ایران نقش فعالی در همکاری برای سقوط طالبان و تأسیس حکومت مشروع در افغانستان پس از برگزاری کنفرانس بن بپذیرد که تا امروز ادامه یافته است. کنفرانس بن منجر به همکاری محدود ایران با آمریکا و در نتیجه تقویت جبهه ائتلاف در شمال افغانستان شد و ایران را به متحد این ائتلاف در جریان شکل‌گیری حکومت افغانستان تبدیل کرد. دستاورد دیگر آن نیز توسعه روابط تجاری و اقتصادی ایران با افغانستان بود.

البته این همکاری محدود با آمریکا نیز پیرو سخنرانی بوش در سال ۲۰۰۲ که در آن ایران را یکی از کشورهای محور شرارت خطاب کرد، پایان یافت. از این پس تهران به رویکرد واشنگتن در افغانستان به دیده تردید نگریست. روند حکومت سازی در افغانستان که از کنفرانس بن آغاز شد، تاکنون شاهد چالش‌های متعددی بوده است. نیروهای نزدیک به ایران نگران تحولات آتی در افغانستان هستند و سال‌ها از همکاری محدود بین ایران و آمریکا در این کشور جنگ‌زده می‌گذرد. در این زمان حتی ایران، واشنگتن را متهم کرده که اعضای داعش را از سوریه و عراق به داخل افغانستان منتقل کرده است.

در عین حال شاهد هستیم که طالبان از نیرویی حاشیه‌ای تبدیل به ایفا کننده نقشی تعیین کننده در معادلات افغانستان شده است. این گروه شبه‌نظامی همزمان با فرسایش قدرت حکومت مرکزی در کابل، از مشروعیت منطقه‌ای نیز برخوردار شده و علاوه بر تعامل مستمر با روسیه و چین، ایالات متحده را نیز به پای میز مذاکره کشانده است. شرایط فعلی به نفع طالبان تمام شده و دولت افغانستان تلاش می‌کند باب مذاکره با این گروه را بگشاید. اما طالبان از مذاکره مستقیم با دولت مرکزی خودداری می‌کند.

با شکل‌گیری ژئوپلیتیک جدید افغانستان، ایران به دنبال راهی برای همزیستی مسالمت‌آمیز با طالبان است. برخلاف طالبانی که در سال ۲۰۰۱ ایران تقریبا با آن وارد جنگ شده بود، طالبان فعلی دارای نگاه‌های مشترکی با دولت ایران است. هدف مهم مشترک بین این دو، تمایل به بیرون راندن آمریکا از افغانستان است. ایران همواره بابت حضور دایمی آمریکا در افغانستان اظهار نگرانی کرده است. بنابراین اگر مذاکرات طالبان با آمریکا منجر به ترک افغانستان از سوی ارتش آمریکا یا کاهش چشمگیر حضور آن شود، این یک پیروزی مشترک برای ایران و طالبان خواهد بود.

عامل مهم دیگر برای ایران، ثبات سیاسی افغانستان است. ایران به دفعات تلاش کرده که روابط عملگرایانه ای با طرف‌های دارای نفوذ در افغانستان برقرار کند. در حال حاضر حدود نیمی از افغانستان تحت حاکمیت یا نفوذ طالبان است که آن را بار دیگر به همسایه ایران تبدیل کرده است. البته باید توجه داشت که برقراری همزیستی مسالمت‌آمیز و پایدار میان ایران و طالبان، امری بسیار پیچیده و سرشار از ابهام است. ممکن است بخش اعظمی از نیروهای سیاسی هوادار ایران، قربانی تدابیر جدید برای مشارکت دادن طالبان در روند تشکیل حکومت شوند. همچنین قدرت گرفتن طالبان می‌تواند موجب تضعیف و به حاشیه راندن متحدان ایران در افغانستان شود. تهران تلاش طالبان برای تشکیل یک حکومت اسلامی در افغانستان را تهدیدی ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک برای خود می‌داند.

عربستان سعودی و اماراتی ها به شدت در حال تلاشند تا مسیر مذاکرات صلح در افغانستان را به نفع خود منحرف کنند. تهران نیز با نگرانی به رصد اقدامات آنها می‌پردازد. باتوجه به وابستگی طالبان به پاکستان و خصومتی که با هند دارند، تسلط طالبان بر افغانستان، تهدیدی است برای بندر راهبردی چابهار و صادرات بیش از دو میلیارد دلاری ایران به افغانستان. اگر احیای قدرت طالبان به معنی رابطه‌ای چهارجانبه میان طالبان، اسلام‌آباد، ریاض و ابوظبی باشد، آنگاه امکان همزیستی مسالمت آمیز تهران با طالبان بسیار دشوار می‌شود. از این نظر، پررنگ شدن نقش روسیه و چین در تحولات افغانستان و تأثیرگذاری آنها بر راهبرد پاکستان می‌تواند نقش موثری در کاهش نگرانی‌های ایران داشته باشد. به علاوه همان‌گونه که حضور آمریکا در افغانستان موجب پیچیده شدن نقش‌آفرینی ایران در تحولات این کشور شد، ترک افغانستان از سوی آمریکا و همکاری با سایر طرف‌های دارای نفوذ نیز می‌تواند بر پیچیدگی تعامل ایران با سایر گروه‌های صاحب‌نفوذ بیفزاید. ترک فوری افغانستان توسط ارتش آمریکا می‌تواند این کشور جنگ‌زده را درگیر ناآرامی‌هایی کند که قابل توسعه به مرزهای شرقی ایران نیز می‌باشد.

افغانستان در دهه‌های اخیر شاهد مذاکرات متعددی برای صلح بوده است. مذاکره جاری با طالبان هنوز نوزادی نورس است و ایران به جای شکل دهی به روند مذاکره در حال وفق دادن خود با شرایط موجود و آثار آن است. در این اوضاع تنها از یک چیز می‌توان اطمینان داشت: تضمینی برای همزیستی مسالمت‌آمیز ایران با طالبان وجود ندارد.